پيک نت peiknet

منتخب اخبار فرهنگی – هنری

عکس: پرویز شاپور و فروغ و دو نمونه از طرح های شاپور در کاریکلماتورهایش

پرویز شاپور اولین و آخرین شوهر فروغ بود. زندگی آنها بیش از 5 سال دوام نیآورد. در آن 5 سال و اندی که همزمان است با بی تابی فروغ برای رهائی از قفس تنگ خانه و زندگی باصطلاح زناشوئی، با هم بودند و با هم نبودند، تا آنکه سرانجام دیگر هرگز با هم نبودند! مکاتبه ای با هم داشتند، اما نه بیشتر!
فروغ 16 ساله بود که به عقد پرویز شاپور که 27 سال داشت در آمد و 21 ساله بود که سراپا هیجان و شورشعر، از قفس پرید و سر به وادی دنیای سراپا خلاقیت و تنوع خویش نهاد. و پرویز شاپور نیز، کم سخن و آرام، خویش را در دنیای خود غرق کرد.
در سالهای شهرت و حضور فروغ در مطبوعات، پرویز شاپور و کارهایش در حاشیه بودند. البته نه کاملا! گاهی جمله ای و یا طرحی از او در نشریات وقت منتشر می شد که معمولا موجب تعجب خوانندگان می شد. طرح ها اغلب ترکیبی بودند از ماهی، گربه، موش و سنجاق.
پرویز شاپور با این زبان که بعدها جملات کوتاهی نیز ضمیمه آنها می کرد، در مطبوعات جلوه کرد و در سه مجله پرتیراژ و مطرح وقت مخاطبان خود را یافت: "زن روز" که از زیر مجموعه های انتشاراتی موسسه انتشاراتی کیهان بود ( دیگر زیر مجموعه ها عبارت بودند از کیهان هفته، کیهان بچه ها، کیهان سال، کیهان ورزشی...)، مجله "فردوسی" که برای یک دوره نسبتا طولانی مطرح ترین تریبون روشنفکران و هنرمندان ایران بود و مجله "خوشه" که به سردبیری احمد شاملو منتشر می شد. شاعری که مبتلا به ویروس روزنامه نگاری بود!
پرویز شاپور با چنان پیگیری به کار خود ادامه داد که گاه این پیگیری به سماجت شبیه بود. بسیار کم حرف می زد و گوئی آن قامت استخوانی و آب رفته، لابلای موهای انبوه سر و صورتش پناه گرفته است. همیشه کیف سیاهی زیر بغل داشت. خیابان های مرکزی تهران، از جمله خیابان فردوسی و لاله زار جنوبی و میدان توپخانه و سرانجام پشت شهرداری و "پارک شهر" که در یک دایره، دفاتر روزنامه ها و مجلات و چاپخانه های مهم تهران را در بغل گرفته بودند تفرجگاه او بودند. از پشت عینکی که معمولا تا سر بینی اش پائین می آمد، به رفتار و گفتار مردم خیره می ماند و همه را به حافظه خویش می سپرد. "کاریکلماتور"های او که گاه رویائی و دل انگیز، گاه تلخ و گزنده و گاه چنان شیرین که به پشمک و باقلوای یزد می ماند، بیان همین دیدن ها و شنیدن ها بود.

«اگر بخواهم پرنده را محبوس کنم، قفسی به بزرگی آسمان می‌سازم. »

این از جمله کاریکلماتورهای رویائی پرویز شاپور است. و این یکی که می خوانید از کاریکلماتورهای طنز آلود اوست که ابتدا باید تجسم کرد و بعد خندید:

«روی هم رفته زن و شوهر مهربانی هستند! »

هنر کاریکلماتور که پرویز شاپور خالق آن بود، در همین است. در این که شما بتوانید با یک جمله بسیار کوتاه، یک تصویر بزرگ در ذهن خواننده بسازید. نمونه دیگری را از او بخوانید:
«برای اینکه پشه‌ها نا امید نشوند، دستم را از پشه‌ بند بیرون می‌گذارم»
بخوانید این کاریکلماتور پر خلاقیت پرویز شاپور را:

- دلم به حال ماهی‌ها می‌سوزد، چون اشکشان دیده نمیشود.
- به یاد ندارم نابینایی به من تنه زده باشد.
- برای گربه تحقیرآمیز است که با مرگ موش خودکشی کند.
- بعد از مرگ همه شاد هستند، چون روی قبرها می‌نویسند شادروان.
- برخی از محصلین با آسانسور به کلاس بالاتر می‌روند.
- به محض اینکه چشمم به عزرائیل افتاد خودم را به مردن زدم.
- زندگی هیچ‌ کس به اندازة متصدی آسانسور فراز و نشیب ندارد.
- هرگز اختلاف طبقاتی بین مرغ و خروس حل نمی‌شود.
- آب ‌تنی ماهی یک عمر طول می‌کشد.

پرویز شاپور بچه "قم" بود، اما همراه فروغ سر از خوزستان در آورد و وقتی بی فروغ شد، فصل سرگردانی و سکوتش در تهران آغاز شد.
طنز ایران، هنوز موجز نویس، نکته یاب و ظریف اندیشی مانند پرویز شاپور را به یاد ندارد. حتی عبید ذاکانی. چرا که شاپور به تک جمله هایش چند خط نازک و بهم پیوسته را به عنوان طرح نیز ضمیمه می کرد که نمونه اش را در عکس بالا می بینید.
مرداد 1378 پرویز شاپور در تهران و در انزوای خویش در گذشت. چنان آرام و بی صدا زیست که گوئی خود پذیرفته بود در سایه فروغ باشد، درحالیکه خود نیز سایه بلندی شد بر سر ادبیات طنز ایران.
می گویند، هنوز شمار بسیاری از کاریکاتورها و کاریکلماتورهای او منتشر نشده است.
آینده مطبوعات و رسانه ها، در عکس، فیلم کوتاه و تک جمله هائی خلاصه خواهد شد که با وقت و حوصله مخاطبان همراهی داشته باشد. دوران پرنویسی ها و پرگوئی ها در رسانه ها رو به انقراض است و عجیب است که در جمهوری اسلامی هنوز رسانه ها با خطبه های نماز جمعه و زیارت نامه ها مسابقه می دهند و ریزش مخاطبان خود را نمی بینند. عقب ماندن از تحولات جهانی، از سرعت و از شتاب و تغییرات همیشه در همه عرصه ها خود را نشان میدهد. از جمله در کار رسانه ای!

- نانوا هم جوش شیرین می زند، بیچاره فرهاد!