از جمع فعالان و حاضران جنبش ملی دهه سی انگشت شماراني هنوز در صحنه باقی مانده‌اند. از ميان مليون و مذهبيون بيشتر و از جمع توده‌ايها، كه چپ ديگری را از آن دوران نمي‌توان شمارش كرد كمتر. اين حاصل جمع، هم ناشی از سن و سالي‌است كه بر همه گذشته و هم نتيجه تلفاتی است كه توده‌ايهای نسل دهه سی در جريان حوادث دهه شصت دادند. نام‌آوران و نام‌دارانی ديگر در صحنه نيستند و انگشت شمارانی كه باقی مانده‌اند، همچنان در محاق سانسور و كنترل امنيتی.  در اين حصار نيز، در مقايسه با مليون و مذهبيون ملی، محروميت همچنان بر توده‌ايها و چپ‌های غير مذهبی سنگينی مي‌كند.

در فراز و فرودهای شش سال گذشته، همه اين باقي‌ماندگان، هريك به فراخور اطلاع و آگاهی، حضور در حوادث و فضائی كه برايشان در مطبوعات وجود داشته حرف و سخنی گفته‌اند و منتشر كرده‌اند. گاه بعنوان خاطره و گاه بصورت گفتگو مصاحبه؛ و در سرجمع اين انتشارات و گفتگوها، نقطه پرگال تجربه و هشدارباش‌ها بر محور كودتای بيست و هشتم مرداد مي‌چرخيده‌ و بيم از تكرار دوباره آن در شكل و شمايلی ديگر.

طی نيم دهه اخير، نسل زخم خورده‌ای پا به ميدان گذاشته، كه با دهه سی و جنبش ملی ايران در آن سال‌ها يا با واسطه و يا بی واسطه آشنا شده است. از دهان آنها شنيده و يا از قلم آن‌ها حوادث را خوانده‌است.

اينها نيز با ارتجاع مذهبی درگيرند، همانگونه كه نيروهای مترقی دهه سی با آن درگير بودند؛ با توطئه‌های بيت رهبری و بخش‌هائی از نيروهای نظامی و فرماندهان آن درگيرند، همانگونه كه نسل دهه سی با توطئه‌های دربار شاهنشاهی و نيروهای نظامی وابسته با آن درگير بودند؛ مبارزان دهه سی اعم از مذهبي و ملی و غير مذهبی با مخالفان و خائنين بازمانده انقلاب مشروطيت و هموار كنندگان جاده قدرت رضاخان ميرپنج درگير بودند؛ نسل زخم خورده نيم دهه اخير نيز با ياران به ثروت و قدرت دست يافته و پشت به آرمان كرده دوران پيش و پس از انقلاب درگيرند...

مطبوعات تريبون اين نبرد است  همانگونه كه در دهه سی چنين بود. چهره‌ها و قلم‌ها در دو جبهه، اين نبرد را بازتاب مي‌دهند. همانگونه كه در دهه سی و جنبش ملی چنين بود. در آن دهه دكتر حسين فاطمی در مقابله با احمد دهقان سرمقاله‌های روزنامه “باختر امروز“ را مي‌نوشت و از جنبش ملی دفاع مي‌كرد و سيد نابكاری بنام “ميراشرافي“ در روزنامه‌“آتش“ نفت بر حريق كودتا مي‌پاشيد. در نيم دهه اخير سعيد حجاريان در كسوت روزنامه نگار به صحنه بازگشته و آب بر آتشی مي‌پاشد كه حسين شريعتمداری در روزنامه كيهان برپا مي‌كند. حيرت آور آنكه هم حسين فاطمی را به گلوله بستند و هم سعيد حجاريان را. هم او از مرگ جست و تا دم آخر متكی به عصا راه رفت و هم حجاريان نيمه فلج بر صندلی چرخدار به راهش ادامه مي‌دهد. اين مشتی از خروار است.

دو نسل از رهبران و روزنامه نگاران: مبارزان و رهبراني كه روزنامه نگار شدند و سياست و مبارزه را با قلم ادامه دادند و روزنامه‌نگاراني كه مشق سياست و مبارزه را ابتدا در روزنامه‌ها نوشتند..

سرگذشت مطبوعات يكصد سال اخير ايران، هرگز جدا از سرگذشت انقلاب مشروطه، جنبش‌‌ملی و خيزهای انقلابی نبوده‌است؛ حتی “ميرجعفرپيشه وري“ رهبری حكومت خودمختار آذربايجان نيز مديرمسئول و سرمقاله نويس خوش قلم روزنامه “آژير“ بود. همچنان كه سيدضياء انگليسی، رهبر پشت صحنه كودتای بيست و نهم اسفند و روی كار آمدن رضاخان هم مشق سياست را ابتدا از روزنامه‌ها شروع كرد. اين سيل قلمی كه اكنون و در نيم دهه اخير مطبوعات را با خود برده، سرچشمه‌‌ای خشك نشدنی دارد: قريحه سياسی و ذوق روزنامه‌نگاري مردم ايران.

اين نبرد را بازتابی هم در مهاجرت هست؟ دركي از آنچه آنجا مي‌گذرد، دراينجا وجود دارد؟

مي‌نشينند و بر مي‌خيزند، اما وقتی با خانه و زادگاه خويش بيگانه‌اند زحمت خود مي‌افزايند. كاروان در آنجا مي‌رود و در اينجا در گل مي‌نشيند. توفانی در فنجان و اقيانوسی در تلاطم.!

پنج شنبه 29 فروردين /1381

پادشاه سابق افغانستان، اگر هيچ حادثه پيش بينی نشده‌ای روی ندهد امروز به اين كشور باز مي‌گردد. با بازگشت ظاهر شاه به افغانستان، به حكومتی كه چند گانه و چند پارچه‌ است، يك پارچه ديگر هم اضافه خواهد شد و به لحاف چهل‌تكه سياسی در افغانستان سلطنت هم وصله خواهد شد!

هستند محافلی كه مي‌گويند در طول چند ماه اخير، بر سر نوع حكومت آينده افغانستان توافق‌هائي بين ظاهر شاه از يكسو و دولتی ائتلافی پشتون، تاجيك، ازبك به رهبری حامدكرزای از سوی ديگر صورت گرفته‌است. همانگونه كه بر سر تشكيل ارتش ملی در افغانستان و كاهش حضور نيروهای خارجی دراين كشور توافق‌هائی بعمل آمده‌است. چه اخبار مربوط به اين توافق‌ها صحت داشته باشد و چه نداشته باشد، آنچه كه عملا اكنون در افغانستان شكل مي‌گيرد استقلال محلی مناطق مختلف افغانستان است منطقه ازبك‌ نشين را ژنرال رشيد دُوستم رهبری مي‌كند، اسماعيل خان هرات و فارس زبان‌ها را، جانشينان احمد شاه مسعود قسمت تاجيك نشين را و منطقه پشتون نشين را نيز ياران ديروز طالبان و متحدان امروز دولت مركزی عبوري (موقت) افغانستان. اقوام و خلق‌های كوچك نيز هر كدام رهبر و مرشدی مذهبی و يا نظامي-سياسي دارند و سهمی از استقلال را مي‌طلبند. كابل پايتخت حكومت مركزی است، اما قندهار نيز، كه در دولت طالبان پايتخت حكومتی شده بود، حالا رقيب كابل است. چيزی شبيه اصفهان و تهران خودمان!

پشتوها كرزای را، از جمله به اين دليل نمي‌بخشند كه حكومت مركزی را بجای قندهار در كابل تشكيل داده و نيروهای متحد در ائتلاف حكومتي‌ نيز او را متهم به گرايش شديد نسبت به پشتون‌ها و تقويت آنها در دستگاه دولت مركزی مي‌كنند. او پشتون‌است، شاه پير و بخت آورده‌ای كه به افغانستان باز مي‌گردد نيز شجره‌ای از پشتون‌ها دارد اين دو پشتون، در راس حاكميت جديد افغانستان به تقويت بازهم بيشتر پشتون‌ها در حكومت مركزی دست خواهند زد و يا طرحی كه از قرار ظاهر شاه نيز با آن موافقت كرده در افغانستان دنبال خواهد شد: حكومت و يا سلطنت  فدراتيو!

هر منطقه استقلال داخلی و محلی خود را، در حد در اختيار داشتن پليس و قوای نظامی محلي خواهد داشت و امور كلی كشور در پايتخت همآهنگ خواهد شد. پادشاه سابق افغانستان با اين ارمغان است كه به افغانستان باز مي‌گردد؟ تصويب اين طرح بزرگترين تصميم لوئی جرگه افغان‌ها در تابستان داغی كه در پيش است خواهد بود؟

نخست وزير اسبق افغانستان، سلطانعلی كشمند در يك گفتگوی چند ساعته با يكی از سردبيران مجله گاردين چاپ لندن، كه حاصل آن بعدا بصورت يك مقاله منتشر شد( اين مقاله را در شماره ديروز پيك بخوانيد) با صراحت كامل از غير قابل اجتناب بودن تشكيل دستگاه دولتی در افغانستان با استفاده از كادرهای دولت دمكراتيك افغانستان سخن گفته‌است. اين سخن، روی ديگری از سكه مصالحه و آشتی ملی در افغانستان است. او از قوم هزاره افغانستان است، اما در كابينه‌هائی كه او رهبری آن‌ها را طی ده سال برعهده داشته بلوچ‌های افغانستان در كنار پشتون‌ها، هزاره‌ ها در كنار ازبك‌ها و تاجيك‌ها در كنار همه آنها دستگاه يگانه دولتی را تشكيل مي‌داده‌اند. افغانستان مي‌تواند بدون تحقق اين پيشنهاد صريح سلطانعلی كشمند به كشوری متحد و يگانه تبديل شود، حتی اگر بصورت فدراتيو سازمان يابد؟

آنچه بيش از نظرات وپيشنهادات بجای خود قابل درنگ نخست وزير اسبق و پرسابقه افغانستان جلب توجه مي‌كند، ديدار يكی از سردبيران گاردين با وی در لندن و انتشار مقاله‌اي در تائيد نظرات وی در اين نشريه معتبر انگليسی است ديداری كه با ده سال تاخير صورت گرفت. سلطانعلی كشمند اكنون قريب ده سال است كه در لندن زندگی مي‌كند.  آيا انگلستان بعنوان يكی از دو هدايت كننده اصلی رويدادهای افغانستان، بعد از امريكا چاره كار فرومانده در افغانستان را – با بازگشت ظاهر شاه و بدون بازگشت او- جز قبول و پذيرش نظرات سلطانعلی كشمند نيافته‌است؟

آينده نزديك پاسخ اين سئوالات را خواهد داد.

توضيح در موردبايگانی پيك

يادآور ميشويم مشكل مربوط به بايگانی پيك برطرف گرديده و اكنون همه صفحات شماره های قبل پيك از طريق بايگانی قابل مشاهده است