از جمع فعالان و حاضران جنبش ملی دهه سی انگشت شماراني هنوز در صحنه باقی مانده‌اند. از ميان مليون و مذهبيون بيشتر و از جمع توده‌ايها، كه چپ ديگری را از آن دوران نمي‌توان شمارش كرد كمتر. اين حاصل جمع، هم ناشی از سن و سالي‌است كه بر همه گذشته و هم نتيجه تلفاتی است كه توده‌ايهای نسل دهه سی در جريان حوادث دهه شصت دادند. نام‌آوران و نام‌دارانی ديگر در صحنه نيستند و انگشت شمارانی كه باقی مانده‌اند، همچنان در محاق سانسور و كنترل امنيتی.  در اين حصار نيز، در مقايسه با مليون و مذهبيون ملی، محروميت همچنان بر توده‌ايها و چپ‌های غير مذهبی سنگينی مي‌كند.

در فراز و فرودهای شش سال گذشته، همه اين باقي‌ماندگان، هريك به فراخور اطلاع و آگاهی، حضور در حوادث و فضائی كه برايشان در مطبوعات وجود داشته حرف و سخنی گفته‌اند و منتشر كرده‌اند. گاه بعنوان خاطره و گاه بصورت گفتگو مصاحبه؛ و در سرجمع اين انتشارات و گفتگوها، نقطه پرگال تجربه و هشدارباش‌ها بر محور كودتای بيست و هشتم مرداد مي‌چرخيده‌ و بيم از تكرار دوباره آن در شكل و شمايلی ديگر.

طی نيم دهه اخير، نسل زخم خورده‌ای پا به ميدان گذاشته، كه با دهه سی و جنبش ملی ايران در آن سال‌ها يا با واسطه و يا بی واسطه آشنا شده است. از دهان آنها شنيده و يا از قلم آن‌ها حوادث را خوانده‌است.

اينها نيز با ارتجاع مذهبی درگيرند، همانگونه كه نيروهای مترقی دهه سی با آن درگير بودند؛ با توطئه‌های بيت رهبری و بخش‌هائی از نيروهای نظامی و فرماندهان آن درگيرند، همانگونه كه نسل دهه سی با توطئه‌های دربار شاهنشاهی و نيروهای نظامی وابسته با آن درگير بودند؛ مبارزان دهه سی اعم از مذهبي و ملی و غير مذهبی با مخالفان و خائنين بازمانده انقلاب مشروطيت و هموار كنندگان جاده قدرت رضاخان ميرپنج درگير بودند؛ نسل زخم خورده نيم دهه اخير نيز با ياران به ثروت و قدرت دست يافته و پشت به آرمان كرده دوران پيش و پس از انقلاب درگيرند...

مطبوعات تريبون اين نبرد است  همانگونه كه در دهه سی چنين بود. چهره‌ها و قلم‌ها در دو جبهه، اين نبرد را بازتاب مي‌دهند. همانگونه كه در دهه سی و جنبش ملی چنين بود. در آن دهه دكتر حسين فاطمی در مقابله با احمد دهقان سرمقاله‌های روزنامه “باختر امروز“ را مي‌نوشت و از جنبش ملی دفاع مي‌كرد و سيد نابكاری بنام “ميراشرافي“ در روزنامه‌“آتش“ نفت بر حريق كودتا مي‌پاشيد. در نيم دهه اخير سعيد حجاريان در كسوت روزنامه نگار به صحنه بازگشته و آب بر آتشی مي‌پاشد كه حسين شريعتمداری در روزنامه كيهان برپا مي‌كند. حيرت آور آنكه هم حسين فاطمی را به گلوله بستند و هم سعيد حجاريان را. هم او از مرگ جست و تا دم آخر متكی به عصا راه رفت و هم حجاريان نيمه فلج بر صندلی چرخدار به راهش ادامه مي‌دهد. اين مشتی از خروار است.

دو نسل از رهبران و روزنامه نگاران: مبارزان و رهبراني كه روزنامه نگار شدند و سياست و مبارزه را با قلم ادامه دادند و روزنامه‌نگاراني كه مشق سياست و مبارزه را ابتدا در روزنامه‌ها نوشتند..

سرگذشت مطبوعات يكصد سال اخير ايران، هرگز جدا از سرگذشت انقلاب مشروطه، جنبش‌‌ملی و خيزهای انقلابی نبوده‌است؛ حتی “ميرجعفرپيشه وري“ رهبری حكومت خودمختار آذربايجان نيز مديرمسئول و سرمقاله نويس خوش قلم روزنامه “آژير“ بود. همچنان كه سيدضياء انگليسی، رهبر پشت صحنه كودتای بيست و نهم اسفند و روی كار آمدن رضاخان هم مشق سياست را ابتدا از روزنامه‌ها شروع كرد. اين سيل قلمی كه اكنون و در نيم دهه اخير مطبوعات را با خود برده، سرچشمه‌‌ای خشك نشدنی دارد: قريحه سياسی و ذوق روزنامه‌نگاري مردم ايران.

اين نبرد را بازتابی هم در مهاجرت هست؟ دركي از آنچه آنجا مي‌گذرد، دراينجا وجود دارد؟

مي‌نشينند و بر مي‌خيزند، اما وقتی با خانه و زادگاه خويش بيگانه‌اند زحمت خود مي‌افزايند. كاروان در آنجا مي‌رود و در اينجا در گل مي‌نشيند. توفانی در فنجان و اقيانوسی در تلاطم.!

يكشنبه اول ارديبهشت 1381

روزنامه بنيان، در سرمقاله‌اي كه در شماره ديروز خود نوشت و در پيك نيز بازانتشار يافت، با واقع‌بينی بر يك ضرورت اجتناب ناپذير انگشت نهاد. در اين سرمقاله و با استناد به قانون اساسی جمهوری اسلامی، بر قانونی بودن و حتی ضروری بودن وجود و حضور احزاب سياسی دگرانديش و غير مذهبی در جامعه تاكيد شد. سرمقاله نويس تاكيد مي‌كند كه شرايط كنونی جمهوری اسلامی و اوضاع حاكم را در نظر ندارد، بلكه به قانون اساسی تكيه كرده و آن را مستند خود قرار مي‌دهد.

دكتر ابراهيم يزدی نيز، پس از بازگشت به كشور و در نخستين مصاحبه‌ بسيار كوتاه راديوئی خود با راديو بي‌.بي.سي و بدنبال آن بخش فارسی راديو فرانسه نيز در برابر اين سئوال كه نهضت آزادی، با توجه به غير قانونی اعلام شدن اين تشكل سياسی و برای قانونی شدن فعاليت آن چه تدابيری را خواهد انديشيد گفت: ما معقتديم كه وفاق ملی در شرايط كنونی و خطراتی كه ايران را تهديد مي‌كند يك ضرورت است و بحث تنها بر سر آزادی فعاليت نهضت آزادی نيست، بلكه كل آزادی ‌ها و احزاب مطرح هستند. (نقل به مضمون)

خوشبختانه سر مقاله روزنامه بنيان پيش از بازگشت ابراهيم يزدی به ايران منتشر شد و سخنان ابراهيم يزدی هم به محض بازگشت به كشور و پيش از اطلاع از چنين سرمقاله‌اي. بنابراين پرونده سازانی كه مخالف حضور هر حزب و سازمان و روزنامه‌ای در صحنه سياسی ايران، جز حزب و تشكيلات و روزنامه خود هستند نمي‌توانند رابطه‌ای بين اين دو ديدگاه و دو اظهار نظر پيدا كنند. يكی از اين دو ديدگاه متعلق به نهضت آزادی است و ديگری متعلق به پيشروترين بخش جبهه دوم خرداد. علاوه بر اين دو اظهار نظر، كه از جانب دبيركل نهضت آزادی ايران و روزنامه بنيان، بعنوان دو تشكل و نشريه متعلق به دارندگان تفكرات مذهبی مطرح شده‌است، برخی محافل توده‌ای داخل كشور نيز در پيامی كه به مناسبت آغاز سال جديد منتشر كرده‌اند بر همين ضرورت پای فشرده‌اند. عليرغم خون ريخته شده و جناياتی كه در حق دگرانديشان و بويژه توده‌اي‌ ها روا داشته شده بايد كوشيد اصلاحات فضائی برای بيان نظرات و ديدگاه‌های دگرانديشان غير مذهبی نيز باز كند كه اين ممكن نيست مگر با حضور علنی و قانونمند احزاب سياسی در صحنه سياسی كشور.

آن ضربه متلاشی كننده‌ ای كه به وحدت ملی مردم ايران خورده‌است، از يكجا بايد جبران شده و اين بدن زخم خورده ترميم شود و اين ممكن نيست مگر با پذيرش واقعيت بيان شده در بالا از سوی هر دو طرف. حذف آنهائی از صحنه حكومتی و محدود كردن فعاليت آنهائی كه چه در حاكميت و چه بيرون از حاكميت در جهت جلوگيری از اين وحدت و يا ضربه زدن به آن فعاليت مي‌كنند و يا خواهند كرد، اجتناب ناپذير است.

سرمقاله نويس روزنامه بنيان به قانون اساسی استناد مي‌كند، اما از مجلس شورای اسلامی نمي‌پرسد كه چرا لايحه احزاب را از تصويب نمي‌گذراند تا مردم با دقت كامل بدانند مخالفان اين لايحه كيستند و چه مواضع حكومتی را دراختيار دارند. درعين حال، همين سرمقاله نويس نمي‌نويسد و دكتر ابراهيم يزدی نيز شايد در آن فرصت تنگی كه در اختيار داشت نگفت كه صرف قانون و قانون اساسی راهگشای حضور احزاب در صحنه سياسی كشور نيست. نظير بندهائی از قانون اساسی جمهوری اسلامی كه بنيان به آن اشاره مي‌كند در قانون اساسی مشروطيت هم وجود داشت و حتی با همه دستكاري‌هائی كه رضاخان و پسرش در اين قانون كردند باز هم تا لحظه سقوط آخرين شاه ايران، اصولی در همين چارچوب در قانون اساسی مشروطيت كه آخرين شاه ايران آن را تبديل به قانون اساسی شاهنشاهی كرده بود وجود داشت، اما رژيم برآن گردن نگذاشت تا لحظه‌ای كه پايه‌های قدرت آن در سال 56 و 57 لرزيد و توازن نيروهای اجتماعی به سود انقلاب و حضور مردم در خيابان‌ها، به ضرر حاكميت بهم خورد.

بنابراين، اصول مندرج در قانون اساسی نيز تابع توازن نيرو های اجتماعی و تركيب طبقاتی حاكميت است، توازنی كه بنابر شواهد ناشی از 6 سال انتخابات در جمهوری اسلامی به ضرر حاكميت مخالف اصلاحات بهم خورده‌است اما تركيب طبقاتی حاكميت همچنان به قوت خود باقی است. اين تركيب را بايد متناسب با توازن قدرت و نيروی اجتماعی جديد دگرگون كرد تا اصول و بندهائی از قانون اساسی كه بنيان به آنها استناد مي‌كند قابل اجرا شود. اصلاحات و آشتی ملی اگر از اين مسير عبور كند به همدلی ملی و وحدت ملی مي‌رسد، يعنی روند تغيير تركيب طبقاتی حاكميت به سود توازن نيروی اجتماعی حاضر در صحنه بصورت رفُرم و اصلاحات پيش خواهد رفت. در غير اينصورت، توازن نيروی اجتماعی به زبان و روش ديگری تركيب طبقاتی حاكميت را متناسب و همسو با توازن اجتماعی خود بهم خواهد ريخت.

فضای سياسی ايران سرانجام باز خواهد شد و احزاب سياسی با پشت سر گذاشتن مرزبندی فاشيستی “خودي“ و “غيرخودي“ در چارچوب وحدت ملی به صحنه فعاليت علنی بازخواهند گشت، چه از راه اصلاحات و رفُرم و چه در هر شكل و روشی كه ضرورت همسوئی تركيب طبقاتی حاكميت با توازن نيروهای اجتماعی در دستور روز قرار دهد. چه با جمهوری اسلامی و چه بدون جمهوری اسلامی همانگونه كه اين حادثه در شهريور 20 و سقوط رضاخان روی داد و در انقلاب 57 و با سقوط آخرين شاه ايران نيز يكبار ديگر به نمايش درآمد. حكم تاريخ بی اعتناء به خواست گردن گذاران به آن و يا مقاومت مقابله كنندگان با آن به پيش خواهد رفت!

توضيح در موردبايگانی پيك

يادآور ميشويم مشكل مربوط به بايگانی پيك برطرف گرديده و اكنون همه صفحات شماره های قبل پيك از طريق بايگانی قابل مشاهده است