ميعادگاه تجارت 

مصطفی تاج زاده - بنيان

از جمع فعالان و حاضران جنبش ملی دهه سی انگشت شماراني هنوز در صحنه باقی مانده‌اند. از ميان مليون و مذهبيون بيشتر و از جمع توده‌ايها، كه چپ ديگری را از آن دوران نمي‌توان شمارش كرد كمتر. اين حاصل جمع، هم ناشی از سن و سالي‌است كه بر همه گذشته و هم نتيجه تلفاتی است كه توده‌ايهای نسل دهه سی در جريان حوادث دهه شصت دادند. نام‌آوران و نام‌دارانی ديگر در صحنه نيستند و انگشت شمارانی كه باقی مانده‌اند، همچنان در محاق سانسور و كنترل امنيتی.  در اين حصار نيز، در مقايسه با مليون و مذهبيون ملی، محروميت همچنان بر توده‌ايها و چپ‌های غير مذهبی سنگينی مي‌كند.

در فراز و فرودهای شش سال گذشته، همه اين باقي‌ماندگان، هريك به فراخور اطلاع و آگاهی، حضور در حوادث و فضائی كه برايشان در مطبوعات وجود داشته حرف و سخنی گفته‌اند و منتشر كرده‌اند. گاه بعنوان خاطره و گاه بصورت گفتگو مصاحبه؛ و در سرجمع اين انتشارات و گفتگوها، نقطه پرگال تجربه و هشدارباش‌ها بر محور كودتای بيست و هشتم مرداد مي‌چرخيده‌ و بيم از تكرار دوباره آن در شكل و شمايلی ديگر.

طی نيم دهه اخير، نسل زخم خورده‌ای پا به ميدان گذاشته، كه با دهه سی و جنبش ملی ايران در آن سال‌ها يا با واسطه و يا بی واسطه آشنا شده است. از دهان آنها شنيده و يا از قلم آن‌ها حوادث را خوانده‌است.

اينها نيز با ارتجاع مذهبی درگيرند، همانگونه كه نيروهای مترقی دهه سی با آن درگير بودند؛ با توطئه‌های بيت رهبری و بخش‌هائی از نيروهای نظامی و فرماندهان آن درگيرند، همانگونه كه نسل دهه سی با توطئه‌های دربار شاهنشاهی و نيروهای نظامی وابسته با آن درگير بودند؛ مبارزان دهه سی اعم از مذهبي و ملی و غير مذهبی با مخالفان و خائنين بازمانده انقلاب مشروطيت و هموار كنندگان جاده قدرت رضاخان ميرپنج درگير بودند؛ نسل زخم خورده نيم دهه اخير نيز با ياران به ثروت و قدرت دست يافته و پشت به آرمان كرده دوران پيش و پس از انقلاب درگيرند...

مطبوعات تريبون اين نبرد است  همانگونه كه در دهه سی چنين بود. چهره‌ها و قلم‌ها در دو جبهه، اين نبرد را بازتاب مي‌دهند. همانگونه كه در دهه سی و جنبش ملی چنين بود. در آن دهه دكتر حسين فاطمی در مقابله با احمد دهقان سرمقاله‌های روزنامه “باختر امروز“ را مي‌نوشت و از جنبش ملی دفاع مي‌كرد و سيد نابكاری بنام “ميراشرافي“ در روزنامه‌“آتش“ نفت بر حريق كودتا مي‌پاشيد. در نيم دهه اخير سعيد حجاريان در كسوت روزنامه نگار به صحنه بازگشته و آب بر آتشی مي‌پاشد كه حسين شريعتمداری در روزنامه كيهان برپا مي‌كند. حيرت آور آنكه هم حسين فاطمی را به گلوله بستند و هم سعيد حجاريان را. هم او از مرگ جست و تا دم آخر متكی به عصا راه رفت و هم حجاريان نيمه فلج بر صندلی چرخدار به راهش ادامه مي‌دهد. اين مشتی از خروار است.

دو نسل از رهبران و روزنامه نگاران: مبارزان و رهبراني كه روزنامه نگار شدند و سياست و مبارزه را با قلم ادامه دادند و روزنامه‌نگاراني كه مشق سياست و مبارزه را ابتدا در روزنامه‌ها نوشتند..

سرگذشت مطبوعات يكصد سال اخير ايران، هرگز جدا از سرگذشت انقلاب مشروطه، جنبش‌‌ملی و خيزهای انقلابی نبوده‌است؛ حتی “ميرجعفرپيشه وري“ رهبری حكومت خودمختار آذربايجان نيز مديرمسئول و سرمقاله نويس خوش قلم روزنامه “آژير“ بود. همچنان كه سيدضياء انگليسی، رهبر پشت صحنه كودتای بيست و نهم اسفند و روی كار آمدن رضاخان هم مشق سياست را ابتدا از روزنامه‌ها شروع كرد. اين سيل قلمی كه اكنون و در نيم دهه اخير مطبوعات را با خود برده، سرچشمه‌‌ای خشك نشدنی دارد: قريحه سياسی و ذوق روزنامه‌نگاري مردم ايران.

اين نبرد را بازتابی هم در مهاجرت هست؟ دركي از آنچه آنجا مي‌گذرد، دراينجا وجود دارد؟

مي‌نشينند و بر مي‌خيزند، اما وقتی با خانه و زادگاه خويش بيگانه‌اند زحمت خود مي‌افزايند. كاروان در آنجا مي‌رود و در اينجا در گل مي‌نشيند. توفانی در فنجان و اقيانوسی در تلاطم.!

سه شنبه دهم اردبيهشت 1381

رو‌زنامه‌نگاری زباني‌است ميان زبان سياست و زبان محاوره و روزنامه پلی است ميان مردمی كه مي‌خواهند بدانند و حاكميت‌ها كه نمي‌خواهند مردم بدانند. اين زبان و اين پل در چهارگوشه‌ جهان جاری و برقرار است و به همين دليل از “حاكميت“ به گونه‌ای عام ياد شد و نه برخي“حاكميت‌ها“ كه در اين صورت جمعی از حاكميت‌ها تبرئه مي‌شدند و برخی محكوم. آنچه وجه تمايز حاكميت‌ هاست شيوه ‌هائي‌ است كه برای دور نگهداشتن مردم از رمز و راز حكومتی بكار مي‌گيرند. سرگذشت و حاصل اين شيوه‌ها، خود خميرمايه تاريخ روزنامه‌نگاری است.

جدال با سانسور مطبوعاتی ازاين دالان مارپيچ مي‌گذرد؛ جدالي كه مردم نقش پياده نظام را در آن دارند. خودسانسوری نيز، بعنوان حاصل فشار حكومت‌ها به مطبوعات و پيوند زدن ادامه حيات آنها با رعايت مرزهای ممنوعه، بخشی از همين جدال است.

در اين ستون كوتاه، كه در آن بايد “سخن روز“ را نوشت، فرصت ورق زدن تاريخ مطبوعات نيست بلكه زمان اشاره به يكی از پديده‌های آزار دهنده روز در مطبوعات تازه تاسيس ايران است. اين پديده زبان مطبوعات را بعنوان پل ارتباطي ميان حاكميت و مردم از هويت تهی مي‌كند.

اين پديده را، بعنوان نمونه بايد در آن مقالاتی در روزنامه‌هاي نوروز و بنيان جستجو كرد كه مملو از اشاره وكنايه‌‌هائي‌‌است كه تنها نقش آفرينان اندك آن مي‌دانند روی سخن با آنان است. دهها مقاله و گزارش را می ‌توان بعنوان نمونه ذكر كرد، كه شايد از جمع خواص نيز، تنها راس هرم بداند روی سخن با آنهاست كه د راين راس جای دارند. آنكه پول مي‌دهد و روزنامه‌ را به خانه‌ مي‌برد تا آگاهی را به خانه برده باشد، در بسياری از مقاله ها و گزارش‌ها به اشاراتی برخورد مي‌ كند كه جز سردرگمی و قرار گرفتن در برابر انواع سئوالات و گمانه‌زني‌ها چيزی به همراه نمي‌آورد. وقتی حاصل اينگونه‌است، اساسا چه نيازی به نوشتن آنهاست. مي‌شود آن نكات را دقيق‌تر و روشن‌تر نوشت و برای كسانی كه روی سخن با آنهاست ارسال داشت.

گُنگ نويسی و عبور از كنار اطلاعات با هفت منزل فاصله، روزنامه نگاری نيست، زيرا اين زبان، زبان محاوره و پل ارتباط ميان حكومت و مردم نيست. نام اين شيوه نگارش خبر و تفسير را حتی خودسانسوری تحميل شده نيز نمی ‌توان گذاشت، چرا كه نه برای مردم و با تلاش بسيار برای عبور از سد سانسور حكومتی و رسيدن به مردم، بلكه برای نشان دادن اطلاع و آگاهی به رهبران حكومتی بكار گرفته مي‌شود.

همين شيوه را در نامه‌نگاري‌های شخصی ميان چند روزنامه‌نگار جديد مطبوعاتی مي‌توان يافت، كه با ايماء و اشاره به يكديگر نامه مي‌نويسند و در روزنامه‌ها منتشر مي‌كنند. مردمی كه پول مي‌دهند و روزنامه‌ را به خانه مي‌برند يا سر از اين اشارات در نمي‌آورند و قيد خواندن آن را مي‌زنند و يا پس از خواندن آنها خود به ناچار به حدس و گمان روی مي‌آورند. دو نامه اخير محمدقوچانی و سيدابراهيم نبوی به يكديگر كه در روزنامه بنيان چاپ شد آخرين نمونه‌ ها از اين دست نامه‌هاست، كه علاوه بر دو نويسنده، شايد انگشت شمارانی كه با اين هردو دوست و هم قلم بوده‌اند بدانند آنان به چه چيز اشاره مي‌كنند و چه چيز را به ياد هم مي‌آورند. همانگونه كه از برخی مقاله های دوران اخير روزنامه بنيان در ارتباط با ديدارها و مذاكرات پنهان با امريكائي‌ها، جز خواص كسی سر در نمي‌آورد.

پل را ويران و زبان مردم را فراموش نكنيد!

توضيح در موردبايگانی پيك

يادآور ميشويم مشكل مربوط به بايگانی پيك برطرف گرديده و اكنون همه صفحات شماره های قبل پيك از طريق بايگانی قابل مشاهده است