نامه مهاجرانی به هرندی

هفتخوانی که فرهنگ ایران

پشت به ارشاد سپری کرده

وزیر محترم فرهنگ و ارشاد فرموده اند: آن دورانی که می گفتند ما وزیر فرهنگیم و نه ارشاد سپری شده است.

گمان می کنم که غیر مستقیم روی سخن ایشان با بنده بوده است. از ایشان سپاسگزارم و برایشان در اداره وزارت خانه بسیار مهم و حساس فرهنگ و ارشاد آرزوی موفقیت می کنم. چند نکته به نظرم می رسد، دوستانه و برادرانه با ایشان و خوانندگان گرامی در میان می گذارم.

اول: اکنون دولت جدید دومین سال عمر خود را می گذراند. وقت بسیاری تا پایان دوره 4 ساله دولت باقی نمانده است. به گمانم با برنامه و طرح مشخص جناب وزیر محترم و همکاران ایشان بایستی آن چه را نیکو و ضروری می دانند انجام دهند. نگاه به گذشته چیزی شبیه به نیم نگاه راننده به آینه بالای سر یا بغل ماشین است. مهم این است که راننده جلو را ببیند، تا بداند به کجا می رود.

دوم: واقعیت این است که وزارت فرهنگ و ارشاد نمی تواند مرشد فرهنگ باشد.  به عنوان مثال، مدیران مسئول مطبوعات و نویسندگان روزنامه ها؛ بسیاری از آنان هم دانش بیشتری از همکاران بخش مطبوعاتی ارشاد دارند و هم سابقه آنان در انقلاب بیشتر است. نگاهی به نام مدیران مطبوعات بیندازید، آقایان کروبی و دعایی و نبوی و مهاجری و شریعتمداری و ... نیز نویسندگان. چگونه ارشاد می خواهد این آقایان را ارشاد کند؟ با کدام دانش و تجربه؟ حد اکثر همان است که به دلیل شتاب کار روزنامه، گاهی سهوی صورت می گیرد و ارشاد وارد عمل می شود. این فاصله کیفی و کمی در قلمرو سینما و موسیقی وهنرهای تجسمی و به ویژه کتاب به مراتب بیشتر است. شما نیم نگاهی داشته باشید به دانش و سابقه همکارانی که مسئول نظارت و ارشادند؛ آنان را با تولید کنندگان فرهنگی حوزه نظارتشان بسنجید. ببینید چه فاصله شگفت انگیزی میان این دو قبیله است.

دوم: ارشادی ها به مرور زمان محو می شوند. اما اهل فرهنگ می مانند. موقعی که مسئولیت وزارت ارشاد را به عهده گرفتم، برخی نویسندگان نامدار و شاعران تاثیر گذار کتاب هایشان در مدیریت گذشته ممنوع شده بود. دو نمونه اش کتاب های شاملو و دولت آبادی بود. این دو نام که اشاره کردم از آنجا که از جنس فرهنگند می مانند و صراف زمانه ارشاد کنندگان را مثل غبار محو می کند. در حافظه هیچکس نمی ماند که چرا " کلیدر" سال ها ممنوع بود. مثل این که کسی فرمان دهد کوهنوردان به البرز نروند. پیداست که این امریه ارشادی را باد می برد. همان که مولوی گفت: "گفتگوهای جهان را باد برد..." چنان که ، اکنون جایگاه شعر شاملو و رمان کلیدر در ادبیات ما از جایگاه وزارت فرهنگ و ارشاد محکمتر است. ممکن است صد سال دیگر وزارت ارشاد نباشد، اما مطمئنا شاملو و دولت آبادی خواهند بود.

سوم: باور کنید ارشادی ها در شکل بسیار مقبولش از کمیسیون فرهنگی مجلس فعلی بهتر نمی شوند. گزارشی که در مجلس در مورد سال های مدیریت وزرای سابق و اسبق خوانده شد به گمانم یکی از مهمترین اسناد فرهنگی مجلس است. به مصادیق آن گزارش توجه کنید ببینید چه کسانی باید ارشاد شوند. نظامی و سهراب سپهری و...آن گزارش لب لباب نگاه ارشادی ست.

چهارم: می دانید چرا نمی شود مولوی و خیام و نظامی و حافظ و سعدی و... را ارشاد کرد؟ یا بخش هایی از آثارشان را حذف نمود؟ به همین دلیل ساده که در آثار آنان فرهنگ بر ارشاد غلبه کرده است. در یک کلام گویی حافظ آینه تقابل فرهنگ و ارشاد است. محتسب نماینده ارشاد است و حافظ نماینده فرهنگ.

دردوران دانشجویی در دانشگاه اصفهان استاد دانشمند و آینده نگری داشتم که عمرش بلند و اندیشه اش سبز باد. رند و نکته دان است. زیر شیشه میزش در اتاق کوچکش این بیت حافظ در اندازه یک کارت پستال بود: "مرغ زیرک به در صومعه اکنون نپرد- که نهادست به هر مجلس وعظی دامی" بیست سال بعد، به همان دفتر رفتم. دکتر کیوان گفت: عطا! این شعر هنوز هست!
باور کنید. سختگیری در قلمرو اندیشه و فرهنگ کارا و ماندگار نیست. چنان که حافظ گفت:
"شد، آن که اهل نظر بر کناره می رفتند- هزار گونه سخن بر زبان و لب خاموش" باور کنید به تعبیر حافظ "ارشاد" می شود و "فرهنگ" می ماند.

پنجم: به گمانم اگرفرهنگ به خوبی تشویق و ترویج شود، اهل فرهنگ بر کناره نروند و اسبان تازی نالان نباشند؛ و مجال یابند که مثل ماهی در آب یا نهنگ در دریای خلاقیت به هر سو بروند. در مجموع شاهد تعالی فرهنگ خواهیم بود. در آن فضا ارشاد مثل وجدان جمعی در نهاد فرهنگ می درخشد، اما ارشاد زوری مانا نیست. در فلسفه هم می گویند، حرکت قسری نمی پاید.
ششم: همه سخنم این است که عصر ارشاد سپری شده و می شود . عصر فرهنگ برجای می ماند. ملت ما بین عمادالدین فقیه کرمانی و حافظ؛ حافظ را انتخاب کرده است. گویی ارشاد مثل کف آب است. هیاهویی و جلوه و جولانی موقت دارد. اما سرانجام فرو می نشیند. نمی توان نویسنده را نویسانید و شاعر را شاعرانید و کارگردان سینما را کارگردانید. فاصله فردوسی با عنصری را ببینید؟ ..

نمونه تازه ممتتع بودن ارشاد فرهنگ و اطلاعات همین رونق حیرت انگیز خبرنامه ها و وب نوشت های روزانه اینتر نتی ست. یادتان هست؟ در نماز جمعه تهران همان خطیب محترمی که فرمود آیه الله سیستانی انگلیسی است و امر به تحریم اینترنت داد. حالا ببینید در قم چگونه مراجع تقلید سایت های اینترنتی دارند. می خواهم بگویم سخن از کنترل فرهنگ با ابزار قدرت سیاسی و امنیتی اگر کارا بود، شوروی می ماند.

هفتم: سخن آخرم این است که من سه کتاب در دستگاه گرامی ارشاد دارم که هر سه مدت هاست در انتظار ارشادند:

الف: رمان"باغ فردوس"

ب: ترجمه رمان "موسم هجرت به شمال" نوشته طیب صالح، که رمان درخشان جهانی است و یکی از صد کتاب ماندگار ادبیات جهانی به شمار می رود .

امیدوارم رییس تازه اداره کتاب ، خودش این کتاب را بخواند و نظر بدهد.

ج: "قصه شیرین" که نقد و تفسیر خسرو و شیرین نظامی ست.

د: نقد و تفسیری هم بر سخنرانی پاپ نوشته ام که همین هفته تقدیم ارشاد می شود. امیدوارم این کتاب به سال پیامبر اعظم(ص) وصلت دهد.