|
در بين برخی از عوام تصور ساده‌ای وجود دارد مبنی بر اينكه
هرچه در سطح دولت و حكومت ايران می‌گذرد بر خواست‌ها و منافع
روحانيون به طور اعم منطبق است. گمان می‌شود كه در پشت همه
تصميم‌ها شبكه گسترده روحانيت قرار گرفته است و آنها هستند كه
تصميم می‌گيرند چه كسی در چه مسندی قرار گيرد، چه قانونی تصويب
شود، چه سياستی در پيش گرفته شود و چه كسی به چه نحوی مجازات
شود.
انتخابات اخير هيات‌رئيسه مجلس خبرگان و انتخاب آقای
هاشمی‌رفسنجانی به عنوان رئيس اين مجلس آن هم در پی يك رقابت
جدی با كانديدای ديگر، خدشه‌ای جدی بر آن تصور عاميانه وارد
می‌كند. رخداد دور از انتظاری كه در اين انتخاب در معرض نظرها
قرار گرفت نشان داد آن طور نيست كه مجموعه روحانيون سنتی كشور
و فعالا‌ن عرصه درس و بحث حوزوی و بزرگان محراب و منبر يكدل و
يك‌زبان اختيار خود را به دست جناح‌خاصی از حاكميت داده باشند.
روحانيون نيز بخشی از اقشار ملت هستند كه مستقيم يا غيرمستقيم
از تنگناها و مشكلا‌ت جامعه تاثير می‌پذيرند. با وجود علا‌يق
مشترك و حساسيت عموم آنها نسبت به مسائل مذهبی، طيف گسترده‌ای
از نظرات و تحليل‌ها نسبت به مسائل كشور در ميان آنها يافت
می‌شود. صرف‌نظر از بخش قابل توجه روحانيون آگاه و اهل مطالعه
كه به طيف اصلا‌ح‌طلبان گرايش دارند و از ديدگاه‌های متحجر و
قالبی نسبت به مسائل دينی پرهيز می‌كنند، بخش عمده روحانيون
نيز ترجيح می‌دهند در حاشيه حكومت قرار گيرند و نه در متن آن.
آنها بيشتر به حفظ حوزه‌های علميه و مساجد و فضای امنی كه در
آن امكان اشاعه معارف و ارزش‌های دينی به اندازه كافی وجود
داشته باشد علا‌قمندند. در ذهنيت بسياری از آنها حكومت مطلوب
آن است كه ضمن ايجاد رضايت و آسايش مردم، حامی حوزه‌های علميه
و اصحاب دين باشد و از انجام اموری كه تباين و تعارض با
ارزش‌های دينی دارد بپرهيزد. برعكس تصور برخی از مردم،
بسياری از روحانيون معمول، يعنی آنها كه كار اصلی‌شان روحانی
بودن است و به طور تمام‌عيار آغشته به مناصب و مسووليت‌های
دولتی نشده‌اند، داعيه آن را ندارند كه تمام امور بدست آنها
باشد و آنها تعيين‌كننده خرد و كلا‌ن تصميم‌گيری‌های مهم كشور
باشند. بسياری از آنها نسبت به برنامه‌های اجرايی متفاوتی كه
ممكن است در بين گرايش‌های سياسی مختلف و دسته‌های موجود در
كشور محل مناقشه باشد بيطرفند و جهت‌گيری خاصی ندارند. اغلب
آنها اگر در معرض قضاوت نسبت به دو طرز فكر و برنامه عمل
متفاوت حكومتی قرار گيرند كه هيچكدام با شرع تناقض ندارد،
خواهند گفت آن را اجرا كنيد كه مردم از آن راضی‌ترند.
بنابراين در يك كلا‌م می‌توان گفت برای عمده روحانيونی كه با
منافع خاص جناح‌های قدرت درگير و آميخته نشده‌اند، حفظ مصالح
عمومی جامعه بيشتر اصل است تا حفظ يك گروه يا جناح خاص سياسی.
اين نكته‌ای اساسی است كه گهگاه در چنبره روابط پيچيده رجال و
شخصيت‌های سياسی و مذهبی و در لا‌به‌لا‌ی تعارفات و روابط
احترام‌آميز آنها با يكديگر مغفول واقع می‌شود. در واقع، به
غير از نخبگان و سياستمدارانی كه بنا به پيشينه زندگی خود لباس
روحانيت بر تن دارند، بخشی از فعالا‌ن سياسی كشور به لحاظ
پايگاه فرهنگی - اجتماعی و شيوه خاص تعامل خود با جامعه ممكن
است ارتباطات گسترده و مستمری با مراجع تقليد، مدرسان حوزه‌ها
و روحانيون شهر‌ها برقرار كرده باشند، اما نكته اينجاست كه اين
ارتباط به معنای عقد اخوت دائمی روحانيت با منافع، مصالح،
ديدگاه‌ها و عملكرد‌های آنها نيست و آنها نمی‌توانند تضمين
هميشگی در مورد حمايت مجامع روحانی از خويش داشته باشند.
درگذشته يك جناح سياسی متاسفانه توانسته بود در مواردی
بااستفاده از حساسيت برخی روحانيون نسبت به مسائل فرهنگی و
مذهبی، بخشی از آنها را نسبت به اصلا‌ح‌طلبان بدبين و نگران
سازد. شايد برخی اشتباهات موردی اصلا‌ح‌طلبان نيز به اين
بدبينی كمك كرده باشد، اما امروز خوشبختانه آنچه بيش از پيش
روشن است آن است كه روی كار آمدن جناح سياسی مخالف اصلا‌حات سر
سوزنی نتوانست از نگرانی‌های روحانيون و مذهبی‌ها نسبت به فضای
عمومی فرهنگی كشور بكاهد و اوضاع را اگر بدتر نكرده باشد
لا‌اقل بهتر هم نكرده است.
از سوی ديگر روحانيون نگران رضايت عمومی مردم از اوضاع و احوال
كشور هستند و بيم آن را دادند كه اگر تمام آبروی حوزه‌ها و
روحانيت شيعه را به عملكرد برخی از مسوولا‌ن كشور و سلا‌يق و
روش‌های خاص آنها گره بزنند اساس اعتماد مردم از ميان برود و
نهايتا دود ندانم‌كاری‌های گروهی اندك در چشم همه برود.
مجلس خبرگان كم و بيش شاخص و نمايانگر حوزه‌های علميه و
روحانيت شيعه ايران است و رفتار آن علی‌القاعده نشان‌دهنده
همان نگرانی‌هاست. تجربه اخير نشان می‌دهد علی‌ر‌غم آنكه راه
برای ورود روحانيون اصلا‌ح‌طلب به اين مجلس در عمل بسته شد و
بسياری از روحانيون مستقل نيز حاضر نشدند آبروی خويش را به
آزمون شورای نگهبان گره بزنند و عملا از حضور در انتخابات
خبرگان منصرف شدند، اما باز هم نگرانی عمده موجود در روحانيت
كشور كه بازتاب نگرانی‌های كلی مردم است در همين تركيب خبرگان
هم تا حدی خود را نشان می‌دهد. |
