فصل نهم
قوه مجریه
مبحث اول- ریاست جمهوری
اصل ۱۱۳
پس از مقام رهبری رییس جمهور عالیترین مقام رسمی کشور است و
مسوولیت اجرای قانون اساسی و ریاست قوه مجریه را جز در اموری
که مستقیما به رهبری مربوط میشود، بر عهده دارد.
اصل سابق:
پس از مقام رهبری رییس جمهور عالیترین مقام رسمی کشور است و
مسوولیت اجرای قانون اساسی و تنظیم روابط قوای سه گاه و ریاست
قوه مجریه را جز در اموری که مستقیما به رهبری مربوط میشود،
بر عهده دارد.
اصل ۱۱۴ - رییس جمهور
رییس جمهور برای مدت چهار سال با رأی مستقیم مردم انتخاب
میشود و انتخاب مجدد او به صورت متوالی تنها برای یک دوره
بلامانع است.
اصل ۱۱۵
رییس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر
باشند انتخاب گردد:
ایرانیالاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و
امانت و تقوی، مومن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و
مذهب رسمی کشور.
اصل ۱۱۶
نامزدهای ریاست جمهوری باید قبل از شروع انتخابات آمادگی خود
را رسما اعلام کنند. نحوه برگزاری انتخاب رییس جمهوری را قانون
معین میکند.
اصل ۱۱۷
رییس جمهور با اکثریت مطلق آراء شرکتکنندگان انتخاب میشود،
ولی هر گاه در دوره نخست هیچیک از نامزدها چنین اکثریتی بدست
نیاورد، روز جمعه هفته بعد برای بار دوم رأی گرفته میشود. در
دور دوم تنها دو نفر از نامزدها که در دور نخست آراء بیشتری
داشتهاند شرکت میکنند، ولی اگر بعضی از نامزدهای دارنده آراء
بیشتر، از شرکت در انتخابات منصرف شوند، از میان بقیه، دو نفر
که در دور نخست بیش از دیگران رأی داشتهاند برای انتخاب مجدد
معرف میشوند.ا
اصل ۱۱۸
مسوولیت نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری طبق اصل نود و نهم بر
عهده شورای نگهبان است ولی قبل از تشکیل نخستین شورای نگهبان
بر عهده انجمن نظارتی است که قانون تعیین میکند.
اصل ۱۱۹
انتخاب رییس جمهور جدید باید حداقل یک ماه پیش از پایان دوره
ریاست جمهوری قبلی انجام شده باشد و در فاصله انتخاب رییس
جمهور جدید و پایان دوره ریاست جمهوری سابق، رییس جمهور پیشین
وظایف رییس جمهوری را انجام میدهد.
اصل ۱۲۰
هر گاه در فاصله ده روز پیش از رأیگیری یکی از نامزدهایی که
صلاحیت او طبق این قانون احراز شده فوت کند، انتخابات به مدت
دو هفته به تأخیر میافتد. اگر در فاصله دور نخست و دور دوم
نیز یکی از دو نفر حائز اکثریت دور نخست فوت کند، انتخابات
برای دو هفته تمدید میشود.
اصل ۱۲۱ - سوگند رییس جمهور
رییس جمهور در مجلس شورای اسلامی در جلسهای که با حضور رییس
قوه قضاییه و اعضای شورای نگهبان تشکیل میشود به ترتیب زیر
سوگند یاد میکند و سوگندنامه را امضاء مینماید.
بسماللهالرحمنالرحیم "من به عنوان رییس جمهور در پیشگاه
قرآن کریم و در برابر ملت ایران به خداوند قادر متعال سوگند
یاد میکنم که پاسدار مذهب رسمی و نظام جمهوری اسلامی و قانون
اساسی کشور باشم و همه استعداد و صلاحیت خویش را در راه ایفای
مسوولیتهایی که بر عهده گرفتهام به کار گیرم و خود را وقف
خدمت به مردم و اعتلای کشور، ترویج دین و اخلاق، پشتیبانی از
حق و گسترش عدالت سازم و از هر گونه خودکامگی بپرهیزم و از
آزادی و حرمت اشخاص و حقوقی که قانون اساسی برای ملت شناخته
است حمایت کنم. در حراست از مرزها و استقلال سیاسی و اقتصادی و
فرهنگی کشور از هیچ اقدامی دریغ نورزم و با استعانت از خداوند
و پیروی از پیامبر اسلام و اإمه اطهار علیهمالسلام قدرتی را
که ملت به عنوان امانتی مقدس به من سپرده است همچون امینی
پارسا و فداکار نگاهدار باشم و آن را به منتخب ملت پس از خود
بسپارم."
اصل سابق:رییس
جمهور در مجلس شورای ملی در جلسهای که با حضور رییس دیوان
عالی کشور و اعضای شورای نگهبان قانون اساسی تشکیل میشود به
ترتیب زیر سوگند یاد میکند و سوگندنامه را امضاء مینماید.
بسماللهالرحمنالرحیم
"من به عنوان رییس جمهور در پیشگاه قرآن کریم و در برابر ملت
ایران به خداوند قادر متعال سوگند یاد میکنم که پاسدار مذهب
رسمی و نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی کشور باشم و همه
استعداد و صلاحیت خویش را در راه ایفای مسوولیتهایی که بر
عهده گرفتهام به کار گیرم و خود را وقف خدمت به مردم و
اعتلای کشور، ترویج دین و اخلاق، پشتیبانی از حق و گسترش عدالت
سازم و از هر گونه خودکامگی بپرهیزم و از آزادی و حرمت اشخاص و
حقوقی که قانون اساسی برای ملت شناخته است حمایت کنم. در حراست
از مرزها و استقلال سیاسی و اقتصادی و فرهنگی کشور از هیچ
اقدامی دریغ نورزم و با استعانت از خداوند و پیروی از پیامبر
اسلام و ائمه اطهار علیهمالسلام قدرتی را که ملت به عنوان
امانتی مقدس به من سپرده است همچون امینی پارسا و فداکار
نگاهدار باشم و آن را به منتخب ملت پس از خود بسپارم."
اصل ۱۲۲
رییس جمهور در حدود اختیارات و وظایفی که به موجب قانون اساسی
و یا قوانین عادی به عهده دارد در برابر ملت و رهبر و مجلس
شورای اسلامی مسئول است.
اصل سابق:رییس
جمهور در حدود اختیارات و وظایف خویش در برابر ملت مسیول است،
نحوه رسیدگی به تخلف از این مسوولیت را قانون معین میکند.
اصل ۱۲۳
رییس جمهور موظف است مصوبات مجلس یا نتیجه همهپرسی را پس از
طی مراحل قانونی و ابلاغ به وی امضاء کند و برای اجرا در
اختیار مسئولان بگذارد.
اصل ۱۲۴
رییس جمهور میتواند برای انجام وظایف قانونی خود معاونانی
داشته باشد.
معاون اول رئیس جمهور با موافقت وی اداره هیأت وزیران و
مسوولیت هماهنگی سایر معاونت ها را به عهده خواهد داشت.
اصل سابق:
رییس جمهور فردی را برای نخستوزیری نامزد میکند و پس از کسب
رأی تمایل از مجلس شورای ملی حکم نخستوزیری برای او صادر
مینماید.
اصل ۱۲۵ - قراردها و توافقنامههای بینالمللی
امضای عهدنامهها، مقاولهنامهها، موافتنامهها و قراردادهای
دولت ایران با سایر دولتها و همچنین امضای پیمانهای مربوط به
اتحادیههای بینالمللی پس از تصویب مجلس شورای اسلامی با رئیس
جمهور یا نماینده قانونی او است.
اصل ۱۲۶
رییس جمهور مسوولیت امور برنامه و بودجه و امور اداری و
استخدامی کشور را مستقیما بر عهده دارد و میتواند اداره آنها
را به عهده دیگری بگذارد.
اصل سابق:
تصویبنامهها و آییننامههای دولت پس از تصویب هیأت وزیران
به اطلاع رییس جمهور میرسد و در صورتی که آنها را بر خلاف
قوانین بیابد با ذکر دلیل برای تجدید نظر به هیأت وزیران
میفرستند.
اصل ۱۲۷
رییس جمهور میتواند در موارد خاص، بر حسب ضرورت با تصویب هیأت
وزیران نماینده، یا نمایندگان بویژه با اختیارات مشخص تعیین
نماید. در این موارد تصمیمات نماینده یا نمایندگان مذکور در
حکم تصمیمات رییس جمهور و هیأت وزیران خواهد بود.
اصل سابق:
هر گاه رییس جمهور لازم بداند جلسه هیأت وزیران در حضور او به
ریاست وی تشکیل میشود.
اصل ۱۲۸
سفیران به پینشهاد وزیر امور خارجه و تصویب رییس جمهور تعیین
میشوند. رییس جمهور استوارنامه سفیران را امضاء میکند و
استوارنامه سفیران کشورهای دیگر را میپذیرد.
اصل سابق:
رییس جمهور استوارنامه سفیران را امضاء میکند و استوارنامه
سفیران کشورهای دیگر را میپذیرد.
اصل ۱۲۹
اعطای نشانهای دولتی با رییس جمهور است.
اصل ۱۳۰ - استعفای رییس جمهور
رییس جمهور استعفای خود را به رهبر تقدیم میکند و تا زمانی که
استعفای او پذیرفته نشده است به انجام وظایف خود ادامه میدهد.
اصل سابق:
در هنگام غیبت یا بیماری رییس جمهور شورایی به نام شورای موقت
ریاست جمهوری مرکب از نخستوزیر، رییس مجلس شورای ملی و رییس
دیوان عالی کشور وظایف او را انجام میدهد، مشروط بر این که
عذر رییس جمهور بیش از دو ماه ادامه نیابد و نیز در مورد عزل
رییس جمهور یا در مواردی که مدت ریاست جمهوری سابق پایان یافته
و رییس جمهور جدید بر اثر موانعی هنوز انتخاب نشده، وظایف
ریاست جمهوری بر عهده این شوری است.
اصل ۱۳۱
در صورت فوت، عزل، استعفاء، غیبت یا بیماری بیش از دو ماه رییس
جمهور و یا در موردی که مدت ریاست جمهوری پایان یافته و رییس
جمهور جدید بر اثر موانعی هنوز انتخاب نشده و یا امور دیگری از
این قبیل، معاون اول رییس جمهور با موافقت رهبری اختیارات و
مسوولیت های وی را بر عهده میگیرد و شورایی متشکل از رئیس
مجلس و رییس قوه قضاییه و معاون اول رئیس جمهور موظف است
ترتیبی دهد که حداکثر ظرف مدت پنجاه روز رییس جمهور جدید
انتخاب شود، در صورت فوت معاون اول و یا امور دیگری که مانع
انجام وظایف وی گردد و نیز در صورتی که رییس جمهور معاون اول
نداشته باشد مقام رهبری فرد دیگری را به جای او منصوب میکند.
اصل سابق:
در صورت فوت، کنارگیری یا بیماری بیش از دو ماه و عزل رئیس
جمهور، یا موجبات دیگری از این گونه،
شورای موقت ریاست جمهوری موظف است ترتیبی دهد که حداکثر
ظرف پنجاه روز رئیس جمهور جدید انتخاب شود و در این مدت وظایف
و اختیارات ریاست جمهوری را جز در امر همهپرسی بر عهده دارد.
اصل ۱۳۲
در مدتی که اختیارات و مسوولیت های رئیس جمهور بر عهده معاون
اول یا فرد دیگری است که به موجب اصل یکصد و سی و یکم منصوب
میگردد، وزراء را نمیتوان استیضاح کرد یا به آنان رأی عدم
اعتماد داد و نیز نمیتوان برای تجدید نظر در قانون اساسی و یا
امر همهپرسی اقدام نمود.
اصل سابق: در مدتی که وظایف رییس جمهور بر عهده شورای موقت
ریاست جمهوری است دولت را نمیتوان استیضاح کرد یا به آن رأی
عدم اعتماد داد و نیز نمیتوان برای تجدید نظر در قانون اساسی
اقدام نمود.
اصل ۱۳۳
وزراء توسط رئیس جمهور تعیین و برای رفتن رأی اعتماد به مجلس
معرفی میشوند با تغییر مجلس، گرفتن رأی اعتماد جدید برای
وزراء لازم نیست. تعداد وزیران و حدود اختیارات هر یک از آنان
را قانون معین میکند.
اصل سابق:
وزراء به پیشنهاد نخستوزیر و تصویب رییس جمهور معین و برای
گرفتن رأی اعتماد به مجلس معرفی میشوند.
تعداد وزیران و حدود اختیارات هر یک از آنان را قانون معین
میکند.
اصل ۱۳۴
ریاست هیأت وزیران با رییس جمهور است که بر کار وزیران نظارت
دارد و با اتخاذ تدابیر لازم به هماهنگ ساختن تصمیمهای وزیران
و هیأت دولت میپردازد و با همکاری وزیران، برنامه و خطمشی
دولت را تعیین و قوانین را اجرا میکند. در موارد اختلاف نظر و
یا تداخل در وظایف قانونی دستگاههای دولتی در صورتی که نیاز
به تفسیر یا تغییر قانون نداشته باشد، تصمیم هیأت وزیران که به
پیشنهاد رییس جمهور اتخاذ میشود لازمالاجرا است. رییس جمهور
در برابر مجلس مسیول اقدامات هیأت وزیران است.
اصل سابق:ریاست
هیأت وزیران با نخستوزیر است که بر کار وزیران نظارت دارد و
با اتخاذ تدابیر لازم به هماهنگ ساختن تصمیمهای دولت
میپردازد و با همکاری وزیران، برنامه و خط مشی دولت را تعیین
و قوانین را اجرا میکند. نخستوزیر در برابر مجلس مسیول
اقدامات هیأت وزیران است.
اصل ۱۳۵
وزراء تا زمانی که عزل نشدهاند و یا بر اثر استیضاح یا
درخواست رأی اعتماد، مجلس به آنها رأی عدم اعتماد نداده است در
سمت خود باقی میمانند. استعفای هیأت وزیران یا هر یک از آنان
به رییس جمهور تسلیم میشود و هیأت وزیران تا تعیین دولت جدید
به وظایف خود ادامه خواهند داد. رییس جمهور میتواند برای
وزارتخانههایی که وزیر ندارند حداکثر برای مدت سه ماه سرپرست
تعیین نماید.
اصل سابق:
نخستوزیر تا زمانی که مورد اعتماد مجلس است در سمت خود باقی
میماند استعفای دولت به رییس جمهور تسلیم میشود و تا تعیین
دولت جدید نخستوزیر به وظایف خود ادامه میدهد.
اصل ۱۳۶
رییس جمهور میتواند وزراء را عزل کند و در این صورت باید برای
وزیر یا وزیران جدید از مجلس رأی اعتماد بگیرد، و در صورتی که
پس از ابراز اعتماد مجلس به دولت نیمی از هیأت وزیران تغییر
نماید باید مجددا از مجلس شورای اسلامی برای هیأت وزیران
تقاضای رأی اعتماد کند.
اصل سابق:
هر گاه نخستوزیر بخواهد وزیری را عزل کند و وزیر دیگری را به
جای او برگزیند، باید این عزل و نصب با تصویب رییس جمهور باشد
و برای وزیر جدید از مجلس رأی اعتماد بگیرد و در صورتی که پس
از ابراز اعتماد مجلس به دولت، نیمی از اعضای هیأت وزیران
تغییر نماید دولت باید مجددا از مجلس تقاضای رأی اعتماد کند.
اصل ۱۳۷
هر یک از وزیران مسیول وظایف خاص خویش در باربر رییس جمهور و
مجلس است و در اموری که به تصویب هیأت وزیران میرسد مسیول
اعمال دیگران نیز هست.
اصل سابق:
هر یک از وزیران، مسئول وظایف خاص خویش در برابر مجلس است، ولی
در اموری که به تصویب هیأت وزیران میرسد مسیول اعمال دیگران
نیز هست.
اصل ۱۳۸
علاوه بر مواردی که هیأت وزیران یا وزیری مأمور تدوین
آییننامههای اجرایی قوانین میشود، هیأت وزیران حق دارد برای
انجام وظایف اداری و تأمین اجرای قوانین و تنظیم سازمانهای
اداری به وضع تصویبنامه و آییننامه بپردازد. هر یک از وزیران
نیز در حدود وظایف خویش و مصوبات هیأت وزیران حق وضع آییننامه
و صدور بخشنامه را دارد ولی مفاد این مقررات نباید با متن و
روح قوانین مخالف باشد. دولت میتواند تصویب برخی از امور
مربوط به وظایف خود را به کمیسیونهای مشتکل از چند وزیر واگذار
نماید. مصوبات این کمیسیونها در محدوده قوانین پس از تأیید
رییس جمهور لازمالاجرا است.
تصویبنامهها و آییننامههای دولت و مصوبات کمیسیونهای مذکور
در این اصل، ضمن ابلاغ برای اجرا به اطلاع رییس مجلس شورای
اسلامی میرسد تا در صورتی که آنها را بر خلاف قوانین بیابد با
ذکر دلیل برای تجدید نظر به هیأت وزیران بفرستند.
اصل سابق:
علوه بر مواردی که هیأت وزیران یا وزیری مأمور تدوین
آییننامههای اجرایی قوانین میشود هیأت وزیران حق دارد برای
انجام وظایف اداری و تأمین اجرای قوانین و تنظیم سازمانهای
اداری به وضع تصویبنامه و آییننامه بپردازد. هر یک از وزیران
نیز در حدود وظایف خویش و مصوبات هیأت وزیران حق وضع آییننامه
و صودر بخشنامه را دارد، ولی مفاد این مقررات نباید با متن و
روح قوانین مخالف باشد.
اصل ۱۳۹
اصلح دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی یا ارجاع آن به داوری
در هر مورد، موکول به تصویب هیأت وزیران است و باید به اطلاع
مجلس برسد. در مواردی که طرف دعوی خارجی باشد و در موارد مهم
داخلی باید به تصویب مجلس نیز برسد. موارد مهم را قانون تعیین
میکند.
اصل ۱۴۰
رسیدگی به اتهام رییس جمهور و معاونان او و وزیران در مورد
جرائم عادی با اطلاع مجلس شورای اسلامی در دادگاههای عمومی
دادگستری انجام میشود.
اصل سابق:
رسیدگی به اتهام رییس جمهور و نخستوزیر و وزیران در مورد
جراإم عادی با اطلاع مجلس شورای ملی در دادگاههای عمومی
دادگستری انجام میشود.
اصل ۱۴۱
رییس جمهور، معاونان رییس جمهور، وزیران و کارمندان دولت
نمیتوانند بیش از یک شغل
دولتی داشته باشند و داشتن هر نوع شغل دیگر در موسساتی که تمام
یا قسمتی از سرمایه آن متعلق به دولت یا موسسات عمومی است و
نمایندگی مجلس شورای اسلامی و وکالت دادگستری و مشاوره حقوقی و
نیز ریاست و مدیریت عامل یا عضویت در
هیأت مدیره انواع مختلف شرکت
های خصوصی، جز شرکتهای تعاونی ادارات و موسسات برای
آنان ممنوع است. سمتهای آموزشی در دانشگاهها و موسسات
تحقیقاتی از این، حکم مستثنی است.
اصل سابق:
رییس جمهور، نخستوزیر، وزیران و کارمندان دولت نمیتوانند بیش
از یک شغل دولتی داشته باشند و داشتن هر نوع شغل دیگر در
موسساتی که تمام یا قسمتی از سرمایه آن متعلق به دولت یا
موسسات عمومی است و نمایندگی مجلس شورای ملی و وکالت دادگستری
و مشاوره حقوقی و نیز ریاست و مدیریت عامل یا عضویت در هیأت
مدیره انواع مختلف شرکتهای خصوصی، جز شرکتهای تعاونی ادارات و
موسسات برای آنان ممنوع است.
سمتهای آموزشی در دانشگاهها و موسسات تحقیقاتی از این حکم
مستثنی است. نخستوزیر میتواند در موارد ضرورت به طور موقت
تصدی برخی از وزارتخانهها را بپذیرد.
اصل ۱۴۲
دارایی رهبر، رئیس جمهور، معاونان رییس جمهور، وزیران و همسر و
فرزندان آنان قبل و بعد از خدمت، توسط رییس قوه قضاییه رسیدگی
میشود که بر خلاف حق، افزایش نیافته باشد.
اصل سابق:
دارایی رهبر یا اعضای شورای رهبری، رییس جمهور، نخست وزیر،
وزیران و همسر و فرزندان آنان قبل و بعد از خدمت، توسط دیوان
عالی کشور رسیدگی میشود که بر خلاف حق افزایش نیافته باشد.
اصل ۱۴۳
ارتش جمهوری اسلامی ایران پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی و
نظام جمهوری اسلامی کشور را بر عهده دارد.
اصل ۱۴۴
ارتش جمهوری اسلامی ایران باید ارتشی اسلامی باشد که ارتشی
مکتبی و مردمی است و باید افرادی شایسته را به خدمت بپذیر که
به اهداف انقلاب اسلامی مومن و در راه تحقق آن فداکار باشند.
اصل ۱۴۵
هیچ فرد خارجی به عضویت در ارتش و نیروهای انتظامی کشور
پذیرفته نمیشود.
اصل ۱۴۶
استقرار هر گونه پایگاه نظامی خارجی در کشور هر چند به عنوان
استفادههای صلحآمیز باشد ممنوع است.
اصل ۱۴۷
دولت باید در زمان صلح از افراد و تجهیزات فنی ارتش در کارهای
امدادی، آموزشی، تولیدی، و جهاد سازندگی، با رعایت کامل موازین
عدل اسلامی استفاده کند در حدی که به آمادگی رزمی آسیبی وارد
نیاید.
اصل ۱۴۸
هر نوع بهرهبرداری شخصی از وساإل و امکانات ارتش و استفاده
شخصی از افراد آنها به صورت گماشته، راننده شخصی و نظایر اینها
ممنوع است.
اصل ۱۴۹
ترفیع درجه نظامیان و سلب آن به موجب قانون است.
اصل ۱۵۰
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در نخستین روزهای پیروزی این
انقلاب تشکیل شد، بر ادامه نقش خود در نگهبانی از انقلاب و
دستاوردهای آن پابرجا میماند. حدود وظایف و قلمرو مسوولیت این
سپاه در رابطه با وظایف و قلمرو مسوولیت نیروهای مسلح دیگر با
تأکید بر همکاری و هماهنگی برادرانه میان آنها به وسیله قانون
تعیین میشود.
اصل ۱۵۱
به حکم آیه کریمیه "واعدوالهم مااستطعتم من قوه و من
رباطالخیل ترهبون به عدوالله و عدوکم و آخرین من دونهم
لاتعلمونهمالله یعلمهم" دولت موظف است برای همه افراد کشور
برنامه و امکانات آموزش نظامی را بر طبق موازین اسلامی فراهم
نماید، به طوری که همه افراد همواره توانایی دفاع مسلحانه از
کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند، ولی داشتن
اسلحه باید با اجازه مقامات رسمی باشد. |