محمد رضا خاتمی، دبيركل جبهه مشاركت با نشريه آيين مصاحبه مشروحی انجام داده و نقطه نظراتی را پيرامون اوضاع سياسی كشور و فعاليت های آينده اين جبهه تشريح كرده است. خلاصه اين مصاحبه را می‌خوانيد:

اقليت ها

«... نكته اصلى از نظر ما اين است كه بايد در تحليل انتخابات ميان مرحله اول و دوم تفاوت قايل شد. ما معتقديم مبناى اصلى تحليل بايد مرحله اول انتخابات باشد كه در آن رقابت تنگاتنگ و سختى را شاهد بوديم. در اين مرحله آرا شكسته شد و هر كدام از كانديداها به سهم خود بخشى از اين آرا را كسب كردند. اين مسئله نشان مى دهد كه جامعه ما چند صدايى شده و تنوع خواست ها و مطالبات بسيار زياد است. در واقع در مرحله اول انتخابات، يك اكثريت پيروز نداشتيم. همه اقليت بودند و در اين ميان، اقليتى گوى سبقت را ربود و با راهيابى به دور دوم، پيروز انتخابات شد. اما اينكه چرا اين اقليت توانست بر ديگر اقليت ها پيروز شود، همان مسئله اى است كه ما به آن اعتراض داريم. اين اقليت پيروز حتى از سازماندهى سنتى و تاريخى راست هم برخوردار نبود. در كنار اين بحث ساختارى، اعتراض به تقلب هم وجود داشت. البته اين مسئله جديدى نيست. چرا كه انتخابات ما به خاطر شكل آن كه اشخاص با شناسنامه راى مى دهند و كارت الكترال وجود ندارد، از ابتداى انقلاب مشكل داشته است. اما چون رقابت جدى نبوده و يا همچون انتخابات دوم خرداد انتخابات رقابتى با فاصله زياد در نتايج همراه شد، اين مسايل اثرى نداشت. اما در مرحله اول انتخابات اين دوره كه رقابت تنگاتنگ و نزديك بود، از رانت تقلب هم استفاده شد. اما در اين باره هم كه چرا اصلاح طلبان نتوانستند به پيروزى برسند، ما به تحليل هايى رسيده ايم...

از نظر ما راى دكتر معين كانديداى اصلاح طلبان پيشرو در اين انتخابات، راضى كننده نيست ولى نااميد كننده هم نيست. ما در اين دوره از انتخابات توانستيم نشان دهيم كه وزن خالص نيروهاى دموكراسى خواه چقدر است با اين حال، ما فكر نمى كنيم كه اين ۴ ميليون نفر كل نيروهاى دموكراسى خواه كشور را تشكيل دهند. ما اگر بهتر عمل مى كرديم و مشكلات كمترى داشتيم، قطعاً مى توانستيم آراى بيشترى به دست آوريم.

عواملى كه مى توانست راى ما را از ميزان فعلى بالاتر ببرد، عبارت بود از:

۱- توجه بيشتر به سازماندهى و تشكيلات قوى تر

۲- ضعف ما اين بود كه نتوانستيم شعار دموكراسى  را با خواست روزمره مردم ارتباط دهيم.

۳- نداشتن رسانه: در اين سال ها ۵ روزنامه ما توقيف شده است. در اين انتخابات هم تا حدود سه ماه قبل از انتخابات روزنامه اى نداشتيم كه در نهايت هم روزنامه «اقبال» قبل از مرحله دوم انتخابات توقيف شد. اين مسئله باعث شده كه ما در ارتباط خود با بدنه اجتماعى و طبقات مختلف جامعه ضعف داشته باشيم. عامل اين توقيف ها جاى ديگرى است و اگر در آينده حاكميت اجازه ندهد رسانه خود را داشته باشيم قطعاً به راهكارهاى نوين و با گستره بيشتر رو خواهيم كرد.

ضعف شعارها

... برنامه انتخاباتى آقاى معين داراى شعارهاى اقتصادى هم بود اما عملاً اين شعارها تحت الشعاع برنامه هاى سياسى و امور ديگر قرار گرفت و از ديد جامعه پنهان ماند. اما اگر ما شعار ملموس اقتصادى هم طرح مى كرديم، معلوم نبود بتوانيم آن را به گوش مردم برسانيم و شايد معضل موجود در ارتباط اصلاح طلبان پيشرو با مردم، مانع موفقيت اين شعار مى شد. به هر حال، آنچه روشن است اين كه جبهه مشاركت به عنوان يك حزب بايد براى هر طبقه اجتماعى پيام مشخص و ملموسى داشته باشد و در درازمدت بتواند اين برنامه ها را به مردم معرفى كند.

... به نظر مى رسد انگيزه نخبگان و روشنفكران براى «سياست ورزى» در جامعه ما به دلايل مختلف كمرنگ شده است. اصلاح طلبان هم در اين سال ها نتوانستند به يك كلام، خط مشى و يا حتى تئورى واحدى دست پيدا كنند. اين البته بدان معنا نيست كه اصلاح طلبان تئورى نداشته اند. بلكه بايد گفت كه هر طيف جريان اصلاحات براى خود يك تئورى داشت و همين «تعدد تئورى» باعث شد تا بخش هاى مختلف روشنفكران و نخبگان با تعاريف و راهبردهاى متفاوتى از اصلاحات مواجه شوند.

جنبش دانشجوئي

... جنبش دانشجويى پيش از اين، چه در قالب دفتر تحكيم وحدت و چه در قالب هايى جز آن ماهيت سياسى خاص خود را داشت كه اين ماهيت الان دارد تغيير مى كند و ديگر وجه غالب اين جنبش در دانشگاه هاى سياسى به معناى مصطلح آن نيست. ما الان بيش از قبل اعتقاد داريم كه به عنوان يك جريان حزبى نبايد درون دانشگاه فعاليت سياسى كنيم. اما در عين حال، در حزب بر روى دانشجويان علاقه مند به فعاليت سياسى و اجتماعى باز است تا چه در قالب شاخه جوانان و يا ساير اركان حزب از توان و فكر آنها بهره ببريم.

گسترش پايگاه مشاركت

... ما بايد در دو سطح عمل كنيم. يكى در سطح روشنفكران و نخبگان و از طرف ديگر، به دنبال گسترش تشكيلات هستيم تا با طبقات مختلف جامعه ارتباط داشته باشيم.

روشنفكران

... اين حادثه اى كه در انتخابات نهم رياست جمهورى افتاد، به يك معنا پيروزى ديدگاهى بود كه جبهه مشاركت بعد از انتخابات مجلس هفتم مطرح كرد. ديدگاهى كه مى گفت: «سياست ورزى هم ممكن است و هم مفيد». ما در اين انتخابات شاهد بوديم افراد از نحله هاى مختلف روشنفكرى به درستى اين خط مشى پى بردند و دريافتند كه براى مؤثر بودن در جامعه بايد «بازيگر» بود و نه «تماشاگر». اقبالى كه روشنفكران و نخبگان براى سياست ورزى در اين انتخابات از خود نشان دادند، فرصتى براى ماست تا در آينده كارهاى مهمترى را انجام دهيم.

جبهه واحد

... موضوع تشكيل جبهه دموكراسى خواهى و حقوق بشر خيلى قبل تر از انتخابات مطرح بود و البته از ابتدا هم، ابهاماتى در مورد آن وجود داشت. بحث اصلى آن بود كه همه نيروهاى اصلاح طلب درون و برون حاكميت را كه مى خواهند در چارچوب هاى قانونى و به شكل مسالمت آميز براى تحقق دموكراسى و حقوق بشر در كشور فعاليت كنند، متحد شوند.

در مورد جبهه دوم خرداد (جبهه اصلاحات) هم، ما كار آن را تمام شده نمى دانيم. الان هم جلسات هفتگى جبهه اصلاحات ادامه دارد. با اين حال، ما فكر مى كنيم كه جبهه اصلاحات با توجه به شرايط موجود بايد بسط بيشترى پيدا كند و نيروهاى بيشترى را در برگيرد. به همين خاطر، ما معتقد به تغيير ساختار جبهه اصلاحات هستيم اما به دنبال حذف يا جايگزينى آن با جبهه دموكراسى خواهى نيستيم.
نقض حقوق بشر

... ما با هيچ يك از شعارهاى دكتر معين مخالف نيستيم اما لزوماً همه آن شعارها اولويت كارهاى ما نيست. در اين ميان، شعار «دموكراسى و حقوق بشر» از جمله شعارهاى دكتر معين است كه براى جبهه مشاركت در اولويت قرار دارد و در جهت تحقق آن حركت مى كنيم. البته كسى نبايد از ما توقع داشته باشد كه جلو زندان رفتن كسى را بگيريم اما ما تعهد مى كنيم كه مقابل نقض حقوق شهروندان ساكت ننشينيم و از همه امكانات نظير شكايت به مراجع ذى ربط پيگيرى حقوقى و مدنى و حتى در صورت لزوم بين المللى فروگذار نكنيم.

دامن پاك مالي

... درست است كه ما ضعف مالى داشته و داريم اما در عوض دامن حزب ما از نقطه ضعف هاى اقتصادى پاك مانده است. با آنكه در ۸ سال گذشته بخشى از وزراى دولت خاتمى از جبهه مشاركت بوده اند و حزب مجلس ششم را در اختيار داشته، با اين حال به گونه اى عمل كرده كه اينك كوچك ترين مسئله اقتصادى ندارد و به مشكلاتى كه ديگران با آن درگيرند، دچار نيست. اما در مورد منابع مالى، تاكنون حزب با استفاده از حق عضويت ها و نيز كمك هاى مالى باورمندان به حزب فعاليت كرده است. ضمن آنكه به دليل گسترده بودن فعاليت و امتياز بالايى كه از سوى خانه احزاب دريافت كرده ايم، برخى هزينه ها را از طريق دريافت يارانه احزاب برطرف كرده ايم. اما اينها براى فعاليت مداوم و گسترده كافى نيست. به همين خاطر در نظر داريم كارهاى اقتصادى سود ده و در عين حال كاملاً شفاف و روشن را پايه ريزى كنيم تا از ممر درآمد آن، حزب را بچرخانيم.

 

شعار ما «سياست ورزى هم ممكن است و هم مفيد». در شرايط كنونى هم، در اين مورد كه سياست ورزى «مفيد» است، ترديدى وجود ندارد اما قطعاً امكان آن دشوارتر از قبل است. با اين حال، تحليل ما اين است كه مجموعه شرايط داخلى و خارجى به گونه اى است كه هيچ نيرويى در كشور ما قدرت آن را ندارد كه حتى با وجود در اختيار داشتن يك دست حاكميت، بتواند جامعه را يك صدا و همه مظاهر سياست ورزى را تعطيل كند. معتقديم يك حزب اگر نتواند سياست ورزى كند، ماهيت وجودى آن زير سئوال مى رود. بنابراين، ما معتقديم كه امكان يا امتناع سياست ورزى همچنان متاثر از اراده خود ماست تا خواست مخالفان. آنها انتظار دارند كه ما در اين شرايط همه چيز را به آنها واگذار كنيم. در حالى كه اگر در ميدان بمانيم، محافظه كاران اقتدارگرا ناچار به امتياز دادن خواهند بود؛ چرا كه اگر نخواهند چنين كنند، فرايند سقوط خود را تسريع كرده اند. سقوطى كه در شرايط كنونى جهانى زمان طولانى را براى آن نمى توان متصور بود.

قبول مسئوليت

... در مورد انتخابات همه تصميمات حزب ما به طور جمعى گرفته شده، اما من تمايل دارم به عنوان دبيركل مسئوليت  تمامى اتفاقات چه در مورد انتخابات و چه غير از آن را برعهده بگيرم و در اين زمينه به كنگره پاسخگو خواهم بود.