همايش بين المللی " آئين زرتشت و جايگاه آن در تمدن جهانی” كه در شهر دوشنبه  پايتخت تاجيكستان برپا شده بود با تدوين چند سند و كارپايه ای جهت گسترش اين آئين به كار خود پايان داد.

سازمان يونسكو (سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی سازمان ملل متحد) در برپائی اين همايش نقش نخست را ايفاء كرد و دولت تاجيكستان نيز امكانات ضروری برای برپائين آن را فراهم ساخت تا رهبران و سخنگويان انجمن ها و كانون های زرتشتيان سراسر جهان بتوانند از اقصی نقاط جهان در دوشنبه جمع شده و در اين همآيش شركت كنند.

با آنكه ايران كانون اصلی آئين زرتشت است و تا دوره ساسانيان مذهب و آئين رسمی مردم ايران زرتشت بوده است، نه تنها جمهوری اسلامی، بلكه سفارت آن در تاجيكستان نيز كوچكترين همكاری با اين همايش نكردند. اين درحالی است كه تصور می شد اكنون كه با برپائی چنين همايشی در ايران موافقت نمی شود و حكومت با آن موافق نيست، حداقل رهبران و پيشوايان زرتشيان ايران بتوانند در اين همايش شركت كنند. هنوز در بخش هائی از فلات مركزی ايران نه تنها آثار آتشكده های زرتشت برپاست، بلكه در شهرهای مركزی ايران نظير يزد، كرمان، كاشان و فارس زرتشيان ايران بعنوان يك اقليت دينی زندگی می كنند و آئين آنان رسميت دارد. در ابتدای پيروزی انقلاب اين اقليت مذهبی كه روزگاری اكثريت مطلق مذهبی درايران بوده است، توانست يك نماينده نيز به مجلس بفرستد.

در همايش تاجيكستان، شركت كنندگان نه تنها بر حفظ و گسترش آئين زرتشت در جهان تاكيد كردند، بلكه حفظ فرهنگ و تمدن آريايی و پژوهش روی نكات ناروشن اين تمدن نيز وظيفه زرتشتيان اعلام داشتند. در همين زمينه، برخی محققان حاضر در همايش از نحوه پژوهش آئين زرتشت در جهان طی چند دهه اخير اعلام نارضائی كردند. آنها تاكيد كردند كه در صورت غفلت و بوجود نيآمدن يك همت آئينی اين خطر روز به روز بيشتر می شود كه اين آئين باستانی و كهن از ميان برود.

در اين همايش، هيات هائی از كشورهای آمريكا، كانادا، فرانسه، بلژيك و بويژه هندوستان كه شمار بسياری زرتشتی در آن زندگی می كنند و طرفداران آئين بودا نيز به نوعی با اين آئين نزديك است و همچنين چند كشور ديگر جهان شركت داشتند. "كردار نيك- گفتار نيك- رفتار نيك" سه اصل پايه ای آئين زرتشت است كه تا پيش سال ها كتاب های دبستانی ايران با اين شعار شروع می شود اما نظام شاهنشاهی به گونه ای تبليغ كرد كه گوئی اين آئين، آئين پادشاهی است و به همين دليل مردم به عمق انديشه های زرتشت و اصول انسانی آن كم توجه شدند. پس از انقلاب اين آثار بكلی از كتاب های درسی ايران حذف شد و تبليغ شعارهای اسلامی جای آن را گرفت.
خانك عشقی صنعتی، محققی كه از كانادا در همايش تاجيكستان شركت كرده بود بر همين شعار انگشت نهاد و گفت: آموزش آئين و فرهنگ زرتشتی راهی برای پاك زيستن و سعادت خواهی انسان است. آيين زرتشت همان رفتار و كردار و انديشه نيك است. اگر جهان بر بنياد گفته های زرتشت رفتار كند، ازجنگ، شكنجه و تبعيضی اثری در جهان باقی نخواهد ماند.

در همين حال، مسعود سپند، محقق از آمريكا از نحوه و شيوه پژوهش افكار فرهنگ زرتشتی در جهان ابراز نارضايتی كرد و گفت: "تحقيقات به اين سادگی تمام نمی شود، دليلش اين است كه سالهای دراز آرياييها زير فشار و ظلم قرار داشتند و نمی توانستند فرهنگ زرتشتی را به جهانيان اعلام كنند، به خاطر اينكه تعدادی از دانشمندان هنوز هراس دارند و از واقعيت می ترسند ولی واقعيت اين است كه زرتشت انسان خردگراييی بود و او نگفته كه من پيامبرم، او نگفته كه من از آسمان آمدم. او گفته كه من انسان زمينی ام و زرتشت را نبايد به عنوان وسيله استفاده كرد."

بيش از نود و پنج درصد جمعيت تاجيكستان مسلمانند و به گفته كارشناسان، پژوهش در فرهنگ، آيين و تمدن زرتشتی در ميان علما و محققان دوران شوروی كمتر بازتاب داشته است.

پس از استقلال تاجيكستان برای بار نخست در سده بيستم ميلادی پژوهش و تحقيق در آيين زرتشتی وسعت گرفت و حتی برخی از تاجيكان به دين زرتشتی گرويدند.

دو سال پيش با حمايت يونسكو در تاجيكستان جشن بزرگداشت دو هزار و هفتصدمين سالگرد تأليف اوستا، كتاب زرتشتيان تجليل شد.

كارشناسان، اقدامات دولت تاجيكستان در جهت بزرگداشت فرهنگ زرتشتی را نوعی بازنگری به هويت ملی مردم اين كشور ارزيابی می كنند، زيرا به گفته اين كارشناسان، برخی از كشورهای منطقه در چند سال اخير مدعی وراثت اين ميراث فرهنگی شده اند