|
رقص شرقی، که در عربی به ان بیشتر "رقص بلدی" می
گویند، و در غرب به "رقص شکم" شهرت یافته، مانند رقص
شیوا در میان هندوها، از کهن ترین رقص های تاریخی
است. این رقص جایگاه مذهبی و مقدس داشته است که
قدمت آن را 15000 در شرق و در نزد مصریان به 4000 سال
قبل از میلاد مسیح تخمین می زنند.
این رقص مخصوص جشن باروری وبارداری زن بوده است و گفته
میشود انجام این مراسم هزاران سال در ایران و هند و
حتی چین مرسوم بوده است.
کسی به درستی نمیداند این رقص از کدام کشور یا
کشورهای یاد شده به دیگر کشورهای منطقه راه یافته است
ولی گفته میشود ابتدا از ایران باستان به منطقه
مدیترانه و به ترکیه و به افریقای شمالی (مصر) رفته
است. این رقص برای اولین بار در شیکاگو و در سال 1893
توسط یک رقصنده مصری به امریکایی ها معرفی شد.
گردی شکمی که عریان است، به کمک حرکت ماهرانه عضلات
آن، همراه با حرکات زیبای چرخش نیمه میانه بدن نشان
روشنی از جشن باروری و بارداری زن است. رقص با پای
برهنه انجام میشده است تا زن با مادر هستی، یعنی زمین
پیوند مستقیم داشته باشد. حتی اکنون نیز رقص عربی اصیل
با پای برهنه انجام می شود. نکته جالب آن که، برخلاف
آنچه اکنون تصور می شود، این رقص برای ایجاد فضای
دلنشین و هوس انگیز برای مردان انجام نمی شده، بلکه
رقصی آموزشی بوده است تازنان برای بارداری تشویق و
آماده شوند و به همین دلیل نیز بیشتر در حضور زنان
جوان انجام می شده است تا مردان.
حرکات مجذوب کننده این رقص آنچنان است که مهم نیست زن
چه شکل و اندازه ایست، گرچه زیبائی صورت و تراشیدگی
اندام مهم است. دراین رقص توانایی و ورزیدگی زن برای
به حرکت در آوردن همه عضلات و حرکات موزون نیمه های
بالا و پائین بدن مهم است.
با ظهور اسلام در ایران و رواج خرید وفروش زنان توسط
اعراب سلطه یافته بر ایران، این رقص و انگیزه های دینی
و پیوند آن با طبیعت و زمین نیز مانند بسیاری دیگر از
رسوم و رقص های ایران باستان به تاریخ پیوست، و زنان
به اسارت درآمده و خرید و فروش شده در محافل و
حرامسراهای صاحبان عرب آنها مجبور بودند برای گرم کردن
بزم صاحب خود برقصند. درحالیکه صاحب کنیز خریداری شده
به آنچه توجه نداشته ریشه های اجتماعی و مذهبی این رقص
درمیان ایرانیان بوده است.
از تحولات بعدی رقص شرقی تا ابتدای قرن نوزدهم این را
می دانيم که این رقص در طول زمان از خاستگاه اسطوره ای
و صرفا مادرانه خود جدا شد و با زندگی مردم این
سرزمینها در پیوند تنگاتنگ قرار گرفت. آشنایی غرب از
میانه سده نوزدهم با رقص شرقی بر سرنوشت ان تاثیر جدی
گذاشت. نخستین بار گوستاو فلوبر نویسنده فرانسوی در
سفری که در سال 1850 به ساحل رود نیل کرد مجذوب حرکات
رقاصی بنام "کوچوک هانم" شد و او را موجودی تصویر کرد
که صرف نگاه کردن به او انسان را به وجد میاورد. بعدها
سل بلوم براثر اشتباه یا شباهت لفظی، اصطلاح عربی "رقص
بلدی" یعنی رقص سرزمین و مردم را به "رقص بلی" (bellydance)
یعنی "رقص شکم" برگرداند. از آنزمان بود که اصطلاح رقص
شکم به زبانهای شرقی راه یافت درحالیکه تا قبل از ان
نه در فارسی و نه در عربی اصطلاح یا مفهومی بنام رقص
شکم وجود نداشت.
اشنایی غرب با رقص شرقی بر سرنوشت ان تاثیر گذاشت زیرا
انان خود بدان نام رقص شکم داده بودند و از ان
تنها توقع گرداندن شکم داشتند. در دهه نخست قرن بیستم
انبوهی از کاباره ها و رقاصخانه های شبانه بوجود امد
که هدف ان جلب رضایت اربابان استعمارگر و توریستهای
خارجی بود. تبلیغات رقص شکم که عناصر شوهای غربی نیز
به ان ضمیمه شده بود زینت بخش سردر کافه ها و کاباره
های خاورمیانه شد.
در کنار این گرایش تبدیل رقص شرقی به رقص شکم، گرایش
دیگری هم در جهت حفظ اصالتها و پیوندهای ملی و فرهنگی
این رقص با زندگی مردم خاورمیانه شکل می گرفت. در دهه
سی هنرپیشه و رقاص سوری "بادیا مصبنی" نخستین نایت
کلاب جدی خاورمیانه را بنام "کازینو اپرا" در قاهره
گشود. شاگردان بادیا از جمله طاهیه کاریوکا، نعیمه
عاکف و بالاخره سامیه جمال در این کاباره می رقصیدند.
سامیه و کاریوکا یقینا بزرگترین نمایندگان و پیشروان
گسترش رقص شرقی بودند و نام و استعداد انان الهام بخش
بسیاری در خاورمیانه و حتی غرب شد از این جمله میتوان
به رقاصان برجسته ای چون مونا سعید، ناگوا فواد و
امروز جلیله اشاره کرد.
ویژگی رقص شرقی آنگونه که امروز تکامل یافته در آن است
که با موسیقی پیوندی تنگاتنگ دارد چنانکه میان حرکات
رقص و آلات نواختن موسیقی بویژه طبلک ارتباط مستقیم
وجود دارد. اما بحث در مورد ارتباط موسیقی با رقص عربی
و همچنین ابزارهای این موسیقی مجال و فرصتی دیگر
میطلبد.
رقص مقدس باروری بدینگونه در حرم ها و محافل عیش و بزم
تجار و دارندگان کنیز ایرانی به رقصی عربی تبدیل شد و
ریشه های کهن و هزاران ساله آن از خاک ایران بیرون
کشیده شد و سپس استعمارگران آن را دوباره اما از منظری
دیگر به رقص شکم تبدیل کردند. این نام گذاری خود از عواملی
شد که رقص که بیان احساس و جزیی از فرهنگ و
زندگی مردمان هر سرزمینی است نه فقط در محافل مذهبی
بلکه حتی در پاره ای محافل روشنفکری خاورمیانه نیز همچون پدیده
ای ناهنجار تلقی شود.
اکنون در شرایطی که نمایشهای رقص از هر نوع ان در
ایران با انواع محدودیتها روبروست، در ترکیه و لبنان و
بویژه مصر همه ساله همایش های بین المللی رقص شرقی با
شرکت رقصندگانی ازسراسر جهان برپا می شود. در بسیاری
از کشورهای جهان، در سالهای گذشته کلاس های ویژه تعلیم
این رقص، بعنوان ورزشی ریتمیک و هنری برپا شده است و
زنان و دخترانی با چشم های آبی و موهای بور، جانشین
زنان شرقی با موهای مشگی و چشمان سیاه شده اند و
جا درپای امثال "سامیه جمال" و "جلیله" گذاشته اند.
آنچه
در زمينه می شنويد از محمود فاضل آهنگساز و از
معروفترین طبل نوازان مصر است. در زیر نیز می توانید
با فشار بر روی علامت موسیقی یکی دیگر از ساخته های او را بعنوان نمونه ای از
موسیقی رقص شرقی بشنوید. این اهنگ روایت زندگی در یکی
از فقیرترین محله های قاهره است. در بخش نخست که ریتمی
کندتر دارد فاضل محرومیت و رنج زندگی این محله
ها را در اثر خود بازتاب می دهد. اما
بتدریج آهنگ و رقص شتاب و اوج می گیرد. موسیقی
قدرت خود را نشان می دهد که می تواند مرحمی
برزخم های انسان باشد تا برای لحظه ای همه چیز را
فراموش کند.
|
