قدغن

کاری از شهریار قنبری

سایت نوانما

 حامد كاشانی ظاهرا نخستين جوانی است كه در ايران كليپ های تصويری فلاش را ساخت. اين كليپ‌ها بعدا به فارسی” نماهنگ " ناميده شد. "خيابان خوابها" از اولين كارها در اين زمينه بود كه هنوز هم جزو بهترين و ماندگارترين‌هاست. پيك نت به استقبال اين پديده نوين رفت. از همان روز قرار گرفتن "خيابان خوابها" روی پيك نت يقين بود كه اين پديده بزودی درميان جوانان ايران گسترش خواهد يافت و چنين نيز شد.

پيك نت  نتوانست در گسترش بعدی " نماهنگ"ها پيگير باشد، چرا؟ چون  بابت اين استقبال، صورتحساب كمرشكنی دريافت كرد كه هنوز هم زمان دريافت آن جزو خاطرات تلخ است!

معلوم شد دههاهزار تن و هر كدام دهها و صدها بار اين نمآهنگ را با حجم بالايی كه داشت به حساب جيب پيك نت ديده و صدايشان هم در نيآمده كه دستی هم به رسم ياوری به جيب كنيم.

با همين حادثه فهميديم كه قرارداد پخش اينترنتی پيك ، مبتنی بر نظام جريمه‌های تصاعدی است و در صورت عبور از مرز معين، هزينه سنگينی در پی دارد و از اين مرز در حد كمر شكنی عبور كرده بوديم.

به هر حال آن، دوران طی شد؛ گرچه ما ديگر نتوانستيم نمآهنگ های جديدتری كه بدستمان می رسيد را - مثل "آهن آباد" يا بعدها "وطن" و غيره-  روی پيك نت نمايش دهيم. اين حادثه با اينحال يك نكته مثبت داشت و آن اينكه ما را ناگزير كرد به فكر تغيير شبكه و قراردادها و امكانات پخش اينترنتی خود بيفتيم. حالا، به جرات می توانيم بگوئيم كه اگر اكنون امكان ارائه "پيك هفته" را يافته‌ايم، از پس تجربه و چارجوئی آن بلای مالی است كه درجريان انتشار "خيابان خوابها" بر سر ما آمد!

امروز " نماهنگ" در ايران بسيار گسترش پيدا كرده است. تعداد آن به مرز صدها رسيده و چندين سايت و پايگاه اينترنتی فقط يا عمدتا در اين زمينه كار می كنند. از جمله آنان می توان به جوانان سبز، ايران كليپ، سياه سپيد، آئينه، نوانما و ... اشاره كرد.

مضمون نماهنگ ها نيز تنوع و گستردگی پيدا كرده و به عرصه های جديدتری وارد شده است.

اگر درابتدا عمده نماهنگ‌ها بر روی ترانه و آوازهای خوانندگان مختلف ساخته ميشد، بتدريچ مضامين طنزآميز، شعر، موسيقی بدون كلام نيز دستمايه ساخت نمآهنگ ها قرار گرفته است. خود اينها هم بسته به موضوع شعر يا ترانه يا طنز می توانست جنبه سياسی، اجتماعی، انتقادی يا عاطفی داشته باشد. علاوه بر اينها، نمآهنگ‌هايی بوجود آمد كه يك اثر يا يك شخصيت را معرفی مي‌كرد و مي‌كند. برخی ديگر نيز اهداف تبليغاتی يافته‌اند.

بدينسان پديده نمآهنگ بعنوان شكل جديدی از امكان انتقال پيام يا بيان هنری در جهات مختلف در حال توسعه است. اين گستردگی موجب خوشحالی است؛ بويژه آنكه نمآهنگ‌‌هايی كه دارای مضمون اجتماعی و انتقادی هستند سهم مهمی را در مجموعه موجود دارند. با اينحال اين گستردگی كمی نبايد موجب چشم بستن بر ضعف كيفيت كارهای موجود بشود. اين ضعف هم در مورد مضمون های انتخابی است و هم در مورد شكل كار.

غالب نمآهنگ هايی كه بر روی ترانه يا شعر ساخته می شود از نظر شكلی از يك ضعف بنيادين رنج می برند و آن تلاش برای انعكاس جمله به جمله و كلمه به كلمه شعر از طريق تصوير است. اگر در شعر كلمه سيب بكار رفته باشد تصوير سيب می آيد و اگر صحبت از بهار باشد گل و دشت. هرجا سخن از باران است تصویر غرش رعد و دانه های درشت باران است كه بندرت در صفحات گسترده ای از ايران می بارد و عشق با قلب و اشك  و آه نشان داده ميشود. اين تلاش برای برقراری پيوند مستقيم ميان شعر و تصوير درواقع ساده نگری را تشويق می كند، بيننده را به تماشگری صرف و منفعل و در نتيجه بی علاقه تبديل می كند و اجازه نميدهد كه او تخيل و شعور خود را بكار اندازد. درحاليكه تصاوير بعنوان محور بنيادين نماهنگ بايد بتوانند به بهترين و هنرمندانه ترين وجهی فضای كلی يك ترانه و يك شعر را نشان دهد، يا به اين يا آن شكل مفهوم آن را تفسير يا روشن كند. بيننده نمآهنگ، مانند شنونده و خواننده يك شعر بايد خود بنا بر درك و احساس و نيازهايش رابطه ميان آنچه می بيند و آنچه می شنود را كشف كند يا در تخيل خويش بسازد.

مثلا ميان آهنگ يار دبستانی كه در اوايل انقلاب سروده شده با حادثه هيجده تير كه مربوط به چند سال پيش است هيچ ارتباط مستقيمی نميتواند وجود داشته باشد. اين سازنده نمآهنگ است كه با الهام از اينكه اين سرود توسط دانشجويان خوانده ميشد، اين دو را به هم پيوند ميزند. اين پيوند برای بيننده بسيار واقعی تر و جذاب تر از تصوير كودكی است كه در دبستان نشسته و چوب الف بر سرش فرود می آيد.

نمونه ديگر: در خيابان خوابها، سازنده نماهنگ به كمك تصوير، مضمون مبهم ترانه عليرضا عصار را برای بيننده ملموس می كند. بيننده احساس می كند كه تازه دارد محتوای واقعی اين ترانه را كشف می كند. به همين دليل است كه اين نوع نمآهنگ های نه چندان پرشمار، صرفنظر از خلاقيت هايی كه در جنبه فنی ساخت آنان بكار می رود ماندگارند.

نكته منفی ديگر در غالب نمآهنگ های موجود اغراق در بازی با حروف و واژه ها و خطوط است. اين اغراق چشم را خسته و بيننده را عصبی می كند. بجای احساس آرامش و لذت احساس فشار و خستگی به بيننده دست می دهد.

نكته منفی بعدی كه به نحوه كار مربوط مي‌شود، تك روی و عدم توجه به ضرورت مشورت و همكاری است. اكنون ظاهرا وضع از اين قرار است كه كسانی در خانه خود نمآهنگی ميسازند و سپس آن را برای اين يا آن سايت ميفرستند و آنها هم بدون اصلاح و دخل و تصرف مستقيما بر روی اينترنت و در معرض ديد بينندگان قرار مي‌دهند. كارهای دسته جمعي- جز چند مورد "يلدا" و غيره كه اتفاقا كارهايی قوی هستند – اندك است.  نمآهنگ ساز جدی بايد قبل از آنكه كار خود را در معرض ديد عموم قرار دهد، با طيفی وسيع از نظر مضمون اجتماعی، هنری، فنی و غيره مشورت كند و نظرات و اصلاحات پيشنهادی آنان را درصورتی كه مفيد تشخيص دهد در نظر بگيرد. حداقل فايده مشورت آن است كه غلط های فاحش به نمآهنگ راه پيدا نمی كند و شاهد مثلا چنين عبارتی در نمآهنگی كه امضای يك سايت هم بر روی آن قرار گرفته و سایتی دیگر آن را برگزیده و تبلیغ کرده، نخواهيم بود: " ماه حوضوح رو به ترد آرم" كه منظور " ماه و زهره را به طرب آرم" است.(ترانه ای كه اصل آن را پروين خوانده)

آنچه گفته شد، تنها از نظر شكل و نحوه كار و آن هم به اشاره بود و اين جدا از بحث ضروری مضمون كار و نحوه برقراری ارتباط ميان مضمون و شكل است كه بايد به موقع خود مورد توجه قرار گيرد.

با آگاهی از همه اين مسايل " پيك هفته " در نظر دارد از ميان نمآهنگ های كنونی هر هفته تعدادی را برای بينندگان خود نمايش دهد. عليرغم ضعف های موجود، بنظر ما اين راهی است كه آغاز شده و بسرعت و خوب پيش رفته و يقينا از ميان جوانانی كه در اين راه فعاليت می كنند در آينده متخصصان و هنرمندان برجسته و صاحبنظر و صاحب سبك بسيار بيرون خواهند آمد. كارهای امروز آنان ولو اينكه بعدها از نظر خود آنان هم سياه مشق بنظر آيد، جزيی از راهی است كه بايد طی ميشد. با همين ديد و بدون تعصب و سختگيری است كه ما برخی از كارهای موجود را انتخاب كرده و بتدريج به بينندگان پيك هفته عرضه می كنيم.