هشت، نه سالى مى شود كه رفته است. خيلى هايشان رفته اند اما جعفر والى، آنقدرها هم تند و سريع نرفت. اصلاً مانده بود كه كار كند. كار هم كرد. اما نشد كه ادامه پيدا كند. متوقف شد و حالا ده،نه سالى مى شود كه به كانادا هجرت كرده است.
نمى خواست برود. حتى قصد داشت سينماى كنار سينما رويال را بخرد و تبديل به يك تئاتر خصوصى كند. هنوز هم خيابان هاى تهران را مثل كف دستش مى شناسد. «اين تئاتر ـ سينما هم در زيرزمينى كنار سينما رويال بود. خيابان انقلاب، روبروى لاله زار نو! صحنه گود داشت و از همان موقع كه آنجا را مى ساختند، قولش را به سركيسيان داده بودند، اما نمى دانم چرا بعد از ساختنش، آقاى جعفرى تصميم گرفت آن را به تيمسار باتما نقليچ بدهد و سينما شود كه بعدها هم مصادره شد. بعد از انقلاب من آنجا را گرفتم كه تئاتر خصوصى داشته باشيم اما ارشاد به ما مجوز نداد.

اما هنوز هم دلش پيش ماست! اين را خودش مى گويد. وقتى كه از دانشگاه تهران و تدريس كارگردانى در دوره رياست ناظرزاده كرمانى در گروه نمايش هنرهاى زيبا مى گويد. دوره اى كه محمد رحمانيان و فرهاد مهندس پور، دانشجو بوده اند آنجا. تنها دوره اى كه دانشجويان بايد در طول سال كار روى صحنه مى آوردند و كلاس كارگاه عملى بود. اما وقتى ناظرزاده را از رياست آنجا برداشتند والى هم امكان ادامه نداشت. والى از سال ۱۳۲۹ به هنرستان هنرپيشگى مى رفت.
والى بعدها در كارگردانى نمايشنامه هاى ساعدى حرفه اى شد، آنقدر كه جلال آل احمد هم در نقدهايى كه بر نمايش هاى آن روزگار نوشته به اين نكته اشاره كرده است.
والى بچه پنجم خانواده است. پدرش كارمند بانك عثمانى بود. ۲۲ دى ماه ۱۳۱۲ به دنيا آمد. در محله پامنار، كوچه قائم مقام فراهانى! دوره دبستان را در مدرسه امير اتابك گذراند و در دبيرستان مروى ادامه تحصيل داد تا كلاس نهم كه از آن پس، ضمن رفتن دبيرستان، غروب ها هم به هنرستان هنرپيشگى مى رفت!
تا خرداد ۱۳۳۲ و پيش از ۲۸ مرداد فارغ التحصيل شد. در كنار آن، يك سال و نيمى هم شاگرد تئاتر سعدى بود و نظريات و نگاه هاى نوشين را زير نظر خانم لرتا، خيرخواه و... آموزش مى ديد.

پس از آن در دانشكده ادبيات سه دوره آموزشى تئاتر، توسط ديويدسن، جورج كوئين بى و بلچر برگزار شد. دكتر فروغ مترجم ديويدسن بود و بيژن مفيد، مترجم كوئين بى!
در سال ۱۳۳۵ با بيژن مفيد و خانم ملوك مينو، نمايشنامه باغ وحش شيشه اى تنسى ويليامز را به كارگردانى ديويد سن، به صورت صحنه گرد در دانشگاه تهران اجرا كردند، همان سال بود كه از طريق شاملو و فهيمه راستكار با شاهين سركيسيان آشنا شدند، سپس «بيلى باد» را با چهل بازيگر به كارگردانى كوئين بى اجرا كردند.
بعد از نااميدى هاى ۲۸ مرداد ،۱۳۳۲ اينها اولين گروهى بودند كه شروع به كار كردند. جوانمرد، پرويز بهرام، بهمن فرسى، بيژن مفيد، لايق، داورفر، لطيف پور و... بعدها سركيسيان و خانه كوچكش را پيدا كردند كه مأمنى بود براى آنها! وقتى كه پرده ها را مى كشيدند و تئاتر مى خواندند.

 اما با تشكيل اداره تئاتر در سال ۳۷ از همه گروهها دعوت شد كه به اداره تئاتر بروند گروه آنها هم رفت. سركيسيان هم! اما ديگر نتوانست با شاگردان قديمش كار كند. در اداره تئاتر، كسى سركيسيان را به عنوان كارگردان قبول نداشت. به خاطر همين هم بود كه قهر كرده و رفت و آن گروه ارامنه را تشكيل داد. «من آنقدر سركيسيان را دوست داشتم كه اسم پسرم را شاهين گذاشتم. هيچ كدام از استادانم به اندازه شاهين روى من تأثير نگذاشت. يك تكه نور بود، يك بلور! چيزى شبيه كلماتى كه در شعر مى نشيند و هيچ جايگزينى ندارد.»
والى خاطرات تئاتر كاركردنشان با سركيسيان را با ذوق تعريف مى كند. اصلاً صدايش مى خندد وقتى كه مى گويد: «مواقعى كه بچه هاى گروه خوب كار مى كردند، يك دفعه سرحال مى آمد و بچه ها را به شام دعوت مى كرد. همه باهم به كافه شمرون مى رفتيم. آن موقع هنوز، ويگن، ويگن نشده بود، سركيسيان مى خواست بچه ها دور هم باشند و خوش بگذرانند، دستور انواع و اقسام غذاهاى خوب را مى داد، اما يادش نبود كه پول ندارد! بعد من را صدا مى زد كه؛ جعفر! من پول ندارم!» اين رفتار و منشش شعر بود! شب هاى اجرا، دلش نمى خواست بچه ها به خانه شان بروند، هول بود. كارهاى عجيبى مى كرد. مثل يك عاشق بى قرار معشوق!» در اداره تئاتر كه به رياست دكتر مهدى فروغ كار مى كرد، جعفر والى به عنوان كارمند استخدام مى شود. هرچند كه بعد از يك سالى متوجه مى شود، با اين مدعيان تئاتر نمى تواند كار كندو استعفا مى دهد. همان زمان بود كه مصطفى اسكويى به ايران آمد و تئاتر آناهيتا را در يوسف آباد راه انداخت و والى به گروه اسكويى ها پيوست.
«ابتدا گروه در سالن نمايش دارالفنون كار مى كرد. اسكويى قصد داشت نمايش اميركبير را روى صحنه ببرد و همينطور دور هم بوديم تا سينمايى خرابه در يوسف آباد گير آوردند. بچه هاى اسكويى آنجا را ساختند و تبديل به سينما تئاتر آناهيتا شد. آن موقع يوسف آباد خارج از شهر بود و هنگام اجراها، مى ترسيديم كه مبادا گرگ تماشاگران را پاره كند. در نمايش اتللو با ترجمه به آذين، من دستيار كارگردان و ايفا كننده نقش ياگو بودم. اتللو را هم پرويز بهرام بازى مى كرد.»
پس از آن والى، در نمايش خانه عروسك به كارگردانى مهين اسكويى نقش دكتر رانك را ايفا كرد و بعد شروع مشكلات والى با اسكويى بود تا اينكه سال ،۱۳۳۹ به اين نتيجه رسيد كه به هيچ وجه نمى تواند با او كنار بيايد. از آن گروه بيرون آمد و دوباره به اداره تئاتر رفت. در آن زمان، بچه هاى اداره تئاتر هر چهارشنبه در تلويزيون برنامه اجرا مى كردند و گروه شهر، گروهى بود كه سالهاى بسيارى با هم كار كردند و افرادى نظير فنى زاده، فريد، كشاورز، نصيريان، مشايخى، كسبيان، خوروش، شيخى و ... در آن حضور داشتند.
 

جعفر والى اولين نمايشنامه از بيضايى، ۱۷ ، ۱۸ ساله را با بازيهاى انتظامى، نصيريان، كشاورز و فنى زاده و جمشيد مشايخى كاركرد به نام «مترسك ها در شب»!
«بيضايى از آن جوان هاى شيفته روزگار بود كه به اداره تئاتر مى آمد. به نسبت سنش خيلى جلوتر و با سوادتر بود. بسيار علاقه مند، مشتاق و پويا! آن زمان خيلى ها به سراغ ما مى آمدند، اداره تئاتر، قطب جوانان ايران بود. اما بيضايى، انسان ديگرى بود.»
آن زمان هنوز تئاتر ۲۵ شهريور ـ سنگلج ـ امروز ساخته نشده بود. گاهى در تالار فرهنگ و گاه در تالار كوچك اداره تئاتر با ۵۰ ، ۶۰ نفر گنجايش، نمايش هايى اجرا مى شد. اما بيشتر فعاليت گروههاى تئاترى در نمايش هاى تلويزيونى متمركز بود.
داستان آشنايى و همكارى غلامحسين ساعدى و جعفروالى، خود روايت ديگرى است. براى والى دليل آوردن در اين زمينه، كار بيهوده اى است، فقط مى گويد: «چرا شما از بين هزار جوان، عاشق يك نفر مى شويد؟!» بعد سكوت تو را كه مى شنود، مى گويد:
«دقيقاً در مورد ساعدى هم همين سكوت صدق مى كند. او آدمى نبود كه به سادگى بتوانم درباره اش توضيح دهم.»
باوجود همه اين سكوت ها، اولين بار والى نمايشنامه «قاصدك ها»ى ساعدى را در مجله صدف خوانده بود، پرس و جو كه كرده بود، گفتند دانشجوى پزشكى دانشكده تبريز است. تا روزى كه سيروس طاهباز طى تماس تلفنى به والى خبر مى  دهد كه دكتر در سلطنت آباد سرباز صفر است.
«كه به سلطنت آباد رفتيم و آشنا شديم باهم و هنوز هم هستيم.»
«هنوز هم هست» اين اصطلاح يا نمى دانم تركيب را جعفروالى براى سه نفر به كار مى برد فقط! شاهين سركيسيان، بيژن مفيد و غلامحسين ساعدى! اما ساعدى بخشى از زندگى جعفر والى است. ۱۵ سال باهم زندگى كردند. از بين ۱۴ نمايشنامه ساعدى، ده تا را والى كاركرده است. بگذريم از آنكه دختر كوچك والى ـ فروز ـ را ساعدى به دنيا آورد و پدرخوانده اش بود.
والى مى گويد: «اصلاً قرار بود اگر من نماندم، ساعدى براى فروز پدرى كند» و صدايش مى لرزد.
 

والى از ميان كارهاى ساعدى، «دعوت» را بسيار دوست دارد به خاطر نوستالژى غربت وتنهايى و بى اعتبارى دنيا و «چوب به دست هاى ورزيل» كه بسيار حماسى و اجتماعى است و البته «بهترين باباى دنيا» كه تمام جامعه ايران را با تمام ابعادش در آن مى ديد. استقبال عجيبى از اجراى اين كار شد. معمولاً همه كارها يك ماهى در تالار ۲۵ شهريور اجرا مى شدند اما

 مشكلى كه تا روزگار ما هم با اين تالار همراه بوده است. اما «گاو» را اول بار جعفر والى در تلويزيون كار كرد و خودش هم نقش كدخدا را بازى كرد. همان پيرمرد ابله را!، پس از آن چوب به دست هاى ورزيل در تلويزيون اجرا شد و بعد «آى باكلاه، آى بى كلاه» در همين هنگام بود كه رضا بديعى از هم دوره اى هاى هنرستان هنرپيشگى كه در آمريكا مشغول كار فيلم و مجموعه سازى بود، مهرجويى را به اهالى تئاتر معرفى كرد و پس از سه، چهار ماه، گاو با همان شخصيت ها، فضا سازى و ديالوگ ها جلوى دوربين رفت. هيچ كدام از عوامل دستمزد نگرفتند و حدود ۲۷۰ هزار تومان، هزينه مخارج فيلم شد. و پس از آن داستان هاى توقيف فيلم و موفقيتش در فستيوال ونيز و...
 

حالا ده سالى مى شود كه رفته است. با خاطراتش، با حرف هايش! با غلامحسين ساعدى! كه شب مرگش مصادف بود با جشن تولد برادر زاده اش! به همين دليل به برادرش نگفتند. گفتند بماند براى فردا! اما فردا هم كه ديگر گفتن نداشت.
حالا هم در كانادا تئاتر كار مى كند. دوسال بعد از سفرش تئاتر دونفره اى از متن هاى ميلو را اجرا كردند. به نام «درگوش سالمم زمزمه كن!» نمايش، روايت زندگى دوپير مرد مهاجر است كه به بن بست رسيده اند و مى خواهند خودكشى كنند و در نهايت معلوم مى شود كه اين بازى هر روزه شان است. البته اين كار را پيش از اين براى تلويزيون ملى ايران هم كار كرده بودند. در فضاى باز پارك منظريه، دكور زده بودند. اما اين بار با آقاى حسين زاده، سرهنگ اسبق شهربانى آن را اجرا كردند. والى مى گويد: اجراى موفقى نبود اما دوستش داشتم. حالا با گروهى از هنرمندان مهاجر اروپاى شرقى، روسيه و... گروهى به نام «Broken English Theater» راه انداخته اند، چون هيچ كدامشان به انگليسى سليس حرف نمى زنند.
در سال ۲۰۰۱ با چهار بازيگر زن حرفه اى، نمايشى به نام خانه آزادى را كار كرد كه قصه مهاجرت در كل فرهنگ بشرى است. كه ابتدا عزيمتى به سوى تعالى و آميختن تمدن هاى بشرى بود و امروز تبديل به تنهايى، بى ريشگى و آوارگى شده است.
البته والى قصد دارد بعد از تعطيلات تابستان، متنى از اكبر رادى را به نام «شب به خير آقاى كنت» و پيس زندانى شماره ۲۳۴۰ با ترجمه دكتر طباطبايى و داود رشيدى را روى صحنه ببرد. والى مى گويد: