|
چند روز پیش یکی از دوستان خیلی قدیمی، که استاد یکی از
دانشگاههای جنوب فرانسه است، به من زنگ زده بود. او که متخصص
مسایل خاورمیانه و ترکیه است، پس از سلام مختصری با خنده
پرسید:
ـ حالا ما حق نداریم به ریش خدا بخندیم؟
پرسیدم کدام خدا؟ خدای شما فرانسوی‌ها که مرد!
به خوانندگان این نوشته که با فرهنگ سیاسی فرانسه آشنایی
ندارند توضیح بدهم که دربرخی از نشریات و محاورات دوستانه
سیاسی مردم فرانسه، فرانسوا میتران رییس جمهورسابق فرانسه، به
شوخی ـ خدا ـ نامیده می‌شد. و پلانتو کاریکاتوریست مشهور
لوموند این شوخی مردمی را با طرح‌هایش جاودانه کرده بود. ریشه
این شوخی شاید به شخصیت و رفتار «شاهانه» میتران و یا تجلی
دوران پر از امید و آرزوی چپ‌های فرانسه برگردد، که انتظار
تغییر عمیق جامعه را داشتند. و هرچند جای خدا را بر روی زمین
تنگ کرده بودند ولی خدا‌های دیگری برای خود ساخته بودند.همین
دوست نزدیک به سی سال پیش به من که گفته بودم به میتینگ ژرژ
مارشه نمی آیم، چون فردا امتحان دارم. پاسخ داده بود. اگر ژرژ
مارشه رییس جمهور بشود دیگر چه احتیاجی به امتحان هست! فکر
می‌کنم همین واکنش سی سال پیش دوستم تا حدودی روحیه آنزمان
مردم را تصویر کرده باشد. از موضوع دور افتادم. پس از گفتن
خدای شما فرانسوی‌ها که مرد. ادامه دادم، دیگر به ریش چه کسی
می‌خواهید بخندید؟ گفت:
ـ پلانتو چند روز پیش در لوموند با تکرار نوشته«من نباید
(حضرت) محمد را نقاشی کنم»، طرحی را کشیده بود که می‌توان درآن
تصویر فردی را دید. اصولا چرا نباید حق داشته باشیم عکس پیامبر
شما را بکشیم. گفتم:
ـ دوست عزیز توکه خودت متخصص فرهنگ بیزانس هستی می‌دانی که
اولین انشعاب مهم مسیحیت بر مبنای همین تصویر کردن یا ترسیم
نکردن پیش آمد. و یا حد اقل بر این پایه (ایکون‌ها) اظهار شد.
گفت:
ـ آن دوره گذشت. این حکایت هزار سال پیش بود. گفتم:
ـ برای ما هنوز نگذشته است. البته شیعه در این مورد زیاد
سختگیر نیست. پرسید: چطور؟ گفتم:
ـ این بحث ریشه اش به قرن هشتم (دوم هجری) برمی گردد که یکی از
مبانی اصلی بحث‌های معتزله ها علیه سایر مذاهب اسلامی از جمله
حنبلی و مالکی بود. که آنان اعتقاد داشتند، قرآن مخلوق نیست. و
در آیاتی که از خدا به شکل انسان صحبت می‌شود، آن را باید به
همان معنای ظاهری گرفت*. ولی معتزله‌ها به ایهام و استعاره در
قرآن اعتقاد داشتند. و اعتقاد داشتند خداوند با مفاهیم انسانی
قابل تعریف نیست. هر چند با قدرت گرفتن مخالفان معتزله در دوره
متوکل عباسی آنان سرکوب شدند و بخشی به ایران فرار کردند. ولی
پس از آن اصل رد تشبیه معتزله را علمای سنی پذیرفتند و به
اصل لایتغیر(دگم) تبدیل کردند.**پس با این حساب دوست عزیز در
اسلام، تشبیه در مورد خداوند و حضرت محمد رد شده است.
ـ گفتی شیعه زیاد سختگیر نیست.
ـ بلی در مورد شیعه دوازده امامی، تصویر کردن خداوند مانند اهل
سنت حرام است.اما در مورد نقاشی کردن حضرت محمد و دوازده امام
سخت گیرنیستند.
ـ پس چطور شیعه که جزمی تر از مذاهب سنی است مثلا غذاخوردن را
با طرفداران ادیان دیگر توحیدی جایز نمی داند. و...در این مورد
سهل گیر است؟
ـ برای بررسی علل تاریخی آن شما محبت بکنید سمیناری در
دانشگاهتان بگذارید و برای من هم دعوتنامه ای بفرستید تا
مفصل صحبت کنیم!! آن چه به طور خلاصه می‌توان گفت شیعه چون در
اقلیت و در برهه‌هایی تحت تعقیب بود، روحانیون و فقها، وجود
تجسم و تصویرامامان، تعزیه و سینه زنی را برای بقای مذهب خویش
غیرمفید تشخیص نمی دادند. مثلا من چند روز پیش در نزدیک میدان
انقلاب تهران تصویری از امام علی دیدم. که اصلا با روایات
تاریخی نمی خواند ولی آزادانه همه جا فروخته می‌شود.
ـ چطور مگر؟
ـ در تاریخ محمد جریر طبری که معتبر ترین تاریخ اسلام تا
خلافت معتصم عباسی است، شرح جسمانی علی خلیفه چهارم، امام اول
شیعیان بطور دقیق چنین تشریح می‌شود؛ علی سیه چرده، قد متوسط،
دارای چشمانی بزرگ و شکمی جلو آمده بود. جلو سر او کاملا طاس
بود. در صورتیکه در تمثالهایی که در خیابانهای شهر فروخته
می‌شود با چشمانی آبی مو‌های پرپشت و قدی بلند است. البته این
را بگویم در میان حدود 150 آیت الله العظمی موجود در شیعه
هیچکدام تصویری را تصویب و یا تایید نکرده اند ولی با
انتشاراین تصاویر هم مخالفتی ندارند.
ـ پس این طور؟
ـ بلی، ولی دوست عزیز، اگر از این بحث‌های کلامی(اسکولاستیکی)
در باره تصویر کردن بگذریم، تصویر کشیدن چیزی است، و توهین و
تهمت به صاحبان تصاویر چیز دیگری است. در تصاویری که من هم از
طریق اینترنت دیده ام، پیشداوری و توهین به اقلیت‌های مسلمان
مطرح است. شاید طراحان می‌خواستند با بنیادگرایان مبارزه کنند
ولی تیرشان به قلب مجموعه مسلمانان خورده است. و چنین کار‌هایی
فقط به راستگرایان افراطی در اروپا و بنیادگرایان اسلامی در
جهان خدمت می‌کند. و راه گفتگو و تساهل(تولرانس) را در بین
مردم تنگ تر می‌کند.....
ـ ....
ـ من فکر نمی کنم کسی فتوایی داشته باشد. اکثرا تلاش بر آرامش
دارند.
ـ یک دانشجوی مصری دارم که مشغول تهیه تز دکترای خودش است،
دیروز می‌گفت، در این ترکیب آیت الله العظمای ایرانی‌ها خدا در
آن وسط آیت و عظمی جایش تنگ به نظر می‌رسد.
ـ من این را چندی پیش در نشریات ایرانی ازنقل قول یک روحانی
هم خوانده ام. پس اگر برگردم به پرسش اول تو،
با خدای خودت می‌توانی شوخی بکنی . چون خداوند مهربان و
بخشاینده است. در شروع هر سوره قرآن، نماز و هر کاری، مسلمانان
با گفتن بسم الله الرحمان الرحیم، به نام همان خدای بخشاینده و
مهربان شروع می‌کنند. پس خداوند بخشاینده است. ولی با فقها و
روحانیون ما شوخی نکنید. چون بعضی‌هایشان به کلی کینه ای
هستند و انتقام گیر.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
* آیه 109 سوره 2، آیه 27 سوره 18، آیه 14 سوره 54، آیه 4
سوره 20، آیه 69 سوره 38 و...
** فردوسی می‌گوید:
زنام و نشان و گمان برترست
نگارنده برشده گوهرست
به بینندگان آفریننده را
نبینی مرنجان دو بیننده را |
