نقش رسانههای ارتباط جمعی، از روزنامهها و مجلات گرفته تا
فرستندههای راديويی و تلويزيونی و اخيرا اينترنت و كانالهای
ماهوارهای نقشی دوگانه و متناقض يافته اند. از سويی بسياری از
اين رسانهها در انحصار دولتها هستند و افكار عمومی را به
دلخواه جهت ميدهند و از سوی ديگر به يمن پيشرفت تكنولوزی
رسانهای فرصت در اختيار گرفتن بخشی از رسانهها اينجا و آنجا
برای اپوزيسيون دولتها و يا به طور كلی اقليتها (قومی،
نژادی، زبانی و...) ممكن گرديده است. اين مساله بويژه در مورد
اينترنت و كانالهای ماهوارهای كه تا حدی از تيغ سانسور و
قوانين غير دمكراتيك دولتها در امانند، صادق است. كردها كه با
توجه به جمعيت قابل توجه از امكانات تبليغی تا همين اواخر
محروم بوده اند، توانستند اولين كانال تلويزيون ماهوارهای
كردی با نام
MED-TV
را در 1995 راه اندازی كنند. سير تحولات اين تلويزيون از آغاز
تاسيس تا بسته شدن آن در 1999 خود داستان جالبی است. پس از
آغاز جنبش چريكی
PKK
در دهه ی 70 و80 ميلادی و متعاقب آن سركوبهای دولت تركيه كه
شرايط كردهای تركيه را هم بيش از پيش وخيم ساخت بسياری از
كردها به اروپا مهاجرت كردند. مهاجرت كردها از يك سو و پخش
اخبار مربوط به جنگهای چريكی بين
PKK
و دولت تركيه از سوی ديگر مساله كردها را بيشتر در اذهان
اروپايی مطرح ساخت. آغاز فعاليتهای مختلف فرهنگی، تشكيل
انجمنها و در ادامه ی آن تاسيس
MED-TV
با حمايت موسسه ی
Kurdish Foundation Trust
و سرمايه داران كرد يهودی از نتايج مطرح شدن "مساله كرد" در
اروپا بود.
MED-TV
پخش برنامههای تلويزيونی را از لندن آغاز نمود و در كشورهای
سوئد، بلژيك و آلمان استوديوهای برنامه سازی داشت. برنامههای
اين كانال تلويزيونی شامل موزيك، ميزگردهای سياسی، فرهنگی و
همينطور برنامه كودك نيز بود. به سه لهجه ی اصلی زبان كردی
يعنی سورانی، كرمانجی و زازاكی و زبانهای تركی و عربی برنامه
پخش میكرد. شروع به كار چنين تلويزيونی با پخش برنامههای
متنوع آواز و موسيقی كردی يرای كردها در حكم ابراز هويت كردی و
مايه ی احساس خود باوری بسياری بود. اين مساله بويژه برای
كردهای تركيه كه حتی ازآموزش و نوشتن به زبان كردی محروم بودند
و از سوی كماليستهای ترك "شهروند درجه دو" محسوب میشدند و
تلاش ميشد تركيه را ملت واحد ترك قلمداد كنند، تاثير مثبت دو
چندان داشت. پخش اخبار بدون سانسور نيز خود تاثير زيادی در
بالا بردن آگاهی سياسی و اجتماعی كردها داشت. دولت وقت تركيه
در واكنش به
MED-TV
از فشارهای ديپلماتيك و اقتصادی به اروپايیها و سرويس دهندگان
ماهوارهای گرفته تا جمع آوری ديشهای ماهوارهای در داخل و
تعقيب و آزار بينندگان برنامههای
MED-TV
از هيچ اقدامی فروگذار نكرد. حتی تركيه
MED-TV
را به تبليغات برايPKK
كه
به زعم او يك گره تروريستی است متهم نمود. نهايتا در 1999
اجازه ی پخش از
MED-TV
گرفته شد. بهانه ی كه به دست تركيه افتاد تا به كمك آن بستری
"قانونی» برای به تعطيلی كشاندن
MED-TV
پيدا كند پخش مصاحبه ی عبدالله اوجالان در پی دستگيری او بود
كه آشكارا كردها را به ادامه ی مبارزه تشويق میكرد. به هر
حال كمترين نتيجه ی سالها فعاليت اين تلويزيون و فعالان سياسی
كردها در اروپا "مساله ی كرد" را در سطحی وسيعتر به خصوص در
اروپا مطرح نمود و باعث شد تركيه برای عضويت در اتحاديه اروپا
مجبور به انجام اصلاحاتی در داخل شد. تلويزيونهای
Roj
و
metv
كه
در حال حاضر پخش میشوند در واقع ادامه ی كار
MED-TV
هستند.
Metv
يا
Mesopotamia tv
برنامههای خود را از دانمارك پخش میكند. همچون
MED-TV
به كمك آگهیهای بازرگانی و سرمايه داران كرد ،
Kurdish Foundation Trust
و
Mamoyan Foudation
حمايت مالی میشود. اين تلويزيون هر روز صبح 5 ساعت برنامه پخش
میكند كه در خاورميانه، شمال آفريقا و اروپا مشاهده میشود.
آغاز به كار اين كانال 17 ژوين 2000 بود كه با حضور نخست وزير
سابق دانمارك و تاكيد او بر حفظ و اشاعه فرهنگ كردی انجام
گرفت. تلويزيون
Roj
تقريبا همه ی برنامههای سابق
MED-TV
را پوشش میدهد و به زبانهای كردی سورانی، كرمانجی،عربی و تركی
اخبار كردستان و جهان را پخش میكند. بخش عمده ی آنچه گفته شد
به فعاليت رسانهای كردهای تركيه اختصاص يافت. هر چند كردهای
بخشهای ديگر كردستان نيز در اين دو شبكه فعاليت دارند و برخی
برنامه سازان كرد ايرانی نيز در اين شبكهها فعالند. اما در
كردستان عراق نيز 3 كانال
KURDsat
،
Kurdistan tv
و
Zagros
فعاليت ميكنند. به خصوص با توجه به اينكه پس از حمله ی آمريكا
به عراق شرايط آزادتری پيدا كرده اند.
Kurdsat
تلويزيون وابسته به اتحاديه ميهنی كردستان عراق
PUK
به رهبری جلال طالبانی است. مركز پخش برنامههای اين تلويزيون
شهر سليمانيه است.
Kurdistan tv
كه تحت اختيار حزب دمكرات كردستان
KDP
به رهبری مسعود بارزانی است از شهر هه ولير پخش ميشود و
Zagros
را ميتوان حاصل همكاری مشترك اين دو حزب دانست. در واقع
Kurdsat
و
Kurdistan tv
كانالهای حزبی هستند. در آغاز فعاليت، اين شبكهها به شيوهای
دمكراتيك اداره ميشدند ولی پس از يورش آمريكا و پذيرفتن
سياستهای اين كشور در عراق از سوی اين دو حزب هر چه بيشتر
اداره ی اين شبكهها به شيوهای متمركزتر در جهت اين سياستها
اعمال میشود. بيشتر بينندگان اين دو كانال علاوه بر كردهای
عراق مردم كردستان ايران هستند كه محروم از داشتن تلويزيون
مستقل كردی، بسيار پيگير برنامههای اين دو شبكه را دنبال
میكنند. در پی جريانات مربوط به تعلق كركوك به كردستان عراق و
پذيرش فدراليسم برای عراق، شادی مردم در كردستان ايران تا حد
درگيری با نيروهای امنيتی پيش رفت. اين نشان دهنده ی تاثير
پذيری فوق العاده كردهای ايران از اين كانالهاست. دليل اين
اشتياق را بايد در سركوب ساليان طولانی گذشته جستجو كرد.
كردهای ايران شاهد قدرت گيری برادران خود در عراق هستند(هر چند
در اينكه شرايط فعلی در عراق تا چه ميزان به سود كردهاست و
سياستهايشان تا چه حد درست خود بحثی است جداگانه و قابل
بررسی)، از طرفی واضح است كه آگاهی كردها نسبت به تحولاتشان در
دنباله روی از رهبرانشان خلاصه شده كه اين نيز به نوبه ی خود
نتيجه ی طرز تفكر حاصل از مبارزات عشيرهای تا همين اواخر و
احساسات ناسيوناليستی شديد است. اساسا
PUK
در گسست از جنبش بارزانی برای پی ريزی سياستی مدرن و منطقی در
پيشبرد مبارزات ملت كرد پا به عرصه گذاشت. به هر حال
Kurdsat
و
Kurdistan tv
در كردستان ايران طرفداران بسياری دارند. اين دو شبكه با
روشنفكران؛ هنرمندان و فعالين كرد ايرانی نيز همكاری دارند. در
ميزگردهای سياسی فرهنگی از آنان دعوت ميشود. در مصاحبههای
تلويزيونی به همين شكل. در زمينه ی موسيقی نيز بارها شاهد دعوت
نوازندگان و خوانندگان كرد ايرانی برای اجرای برنامه در
كردستان عراق بوده ايم نمونه ی مشخص آن گروه كامكارها و
عندليبی است. برای برنامه سازی رابطينی از سوی كردستان عراق
برای دعوت از فعالين ايرانی به كردستان ايران رفت و آمد دارند
و به اين صورت تلويزيونهای ماهوارهای زمينه ساز ارتباطات هر
چه بيشتر مردم كردستانهای مختلف با يكديگر شده اند. پوشش خبری
اين تلويزيونها عمدتا بر روی مسايل جنگ عراق، كردستان عراق و
ايران است. بر روی فدراليسم برای كردستان عراق و رای به قانون
اساسی آتی تاكيد میشود.
شكی نيست كه تاثيرات تلويزيونهای كردی بسيار مثبت بوده به
عنوان دريچهای كه بواسطه ی آن ملت كرد با جهان امروز ارتباطی
سريعتر پيدا كرده، از رويدادها دنيای امروز مطلع میشود و دنيا
را بهتر میشناسد و اين جدای هويت بخشی كردی است كه مرهون اين
تلويزيونها هستيم. اما مساله ی ديگری در اين ميان وجود دارد و
آن شرايط دنيای امروز است. بدون شك كردها در عراق پس از
فروپاشی ديكتاتوری صدام حسين و اشغال عراق توسط امريكاييها
فرصت فعاليت حتی در سطح رييس جمهوری عراق پيدا كرده اند.
تاييد سياستهای امريكا در منطقه از سوی رهبری كردستان عراق
پوشيده نيست. و اما اين سياست همان نمايشی است كه با عنوان
دكترين
pax Americana
(صلح و دمكراسی به شيوه ی آمريكايی!) در يك تور بين المللی
قرار است به جهان ارايه شود كه برای شروع در افغانستان و عراق
از آن پرده برداری كرده اند. اما اينكه در اين زمينه رهبران
كرد عراق تا كجا پيش ميروند بايد منتظر ماند و ديد. ولی در اين
شكی نيست كه در حال حاضر تلويزيونهای كردی از اين سياست به شدت
پشتيبانی ميكنند و حتی زمزمه ی سانسور اخبار و تحليلهای مخالف
اشغال عراق نيز شنيده ميشود. و اين چيزی است كه آينده كردستان
عراق را باز هم درهالهای از ابهام قرار ميدهد. و حتی كردستان
ايران را همسو با اين سياستها قرار ميدهد چرا كه گفتيم در
كردستان ايران اين شبكهها، به ياری سياست ضد كردی و ضد سنی
حكومت مركزی شيعه مصرانه پيگيری ميشوند. هنوز بياد داريم
معامله ی 1975 الجزيره و خيانت امثال كيسنجر به ملت كرد را.
البته بايد قبول كرد رهبری جنبش كرد از اشتباه مصون نبوده اما
ترس از تكرار چنين خيانتی است.
نكتهای كه بايد به آن توجه كرد فعاليت منطقی رسانهای است،
به طوريكه مساله كرد نتواند به حاشيه رود. با طرح مساله در
چهارچوبهای پذيرفته شده كنونی بويژه در اروپا هنوز جای كار
بسياری برای طرح در مقياس هر چه وسيعتر وجود دارد. يقينا دوران
آن به سر آمده كه دولتهای اقتدار گرا مسايل داخلی را از چشم
مردم جهان پنهان كنند. رسانههای ماهوارهای كمك بزرگی برای
خارج ساختن مساله كردها از محدوده ی مرزهای چهار كشور ايران،
عراق، تركيه و سوريه و تبديل آن به مسالهای جهانی است. هر چند
دنيای رسانهها تا حد زيادی در كنترل سرمايهها باشد. اين به
سياستهای وواقع بينانه حكومتها بستگی دارد. درجمهوری اسلامی
چه واقع بينی را شاهد نيستيم، و خطر از همينجا صد چندان شده
است. عيب از كانالهای تلويزيونی كردها نيست، عيب از
حكومتهاست. |