|
شماره گيرى،
كليك ، صداى مودم رايانه ، كليك راست ،
۱۵ ثانيه بعد ...
سفربه دنياى مجازى اى كه مدت هاست گذرنامه و اجازه از همسر
لازم ندارد. بليت چند سره سفر به دنياى مجازى اينترنت و ارتباط
با بيرون ، از تمام دكه ها و مغازه هاى شهر قابل خريدارى است و
هيچ كس هم براى فروختن اين بليت از مسافر نام ، شناسنامه و
هويت او را نمى خواهد.
ورود اينترنت به ايران اواسط دهه هفتاد ، با مركز تحقيقات
فيزيك نظرى شروع شد ، ابتدا به صورت بسيار محدود و براى مراكز
دانشگاهى واشخاص خاص و بعد ها همگانى تر.
شروع آشنايى با اينترنت براى بيشتر كاربران ايرانى به معنى
اتاق هاى گفت و گو بود و « چت بازى» و مشتريان پرو پا قرص اين
گفت و گو هاى اينترنتى ، دختران و پسران جوانى كه هميشه تازگى
براى آنان جذب كننده بوده و اعجاب آور.
اما اينترنت
براى جوانان محدود به « چت» نماند . اين وسيله ارتباطى جديد
«مولتى مديا» ، هم صداى راديو را به خانه ها آورد
و
هم تصوير
تلويزيون، هم سيل متون نوشته شده به صد زبان مختلف. هم وسيله
سرگرمى شد، هم تحقيق و جمع
آورى اطلاعات. هم نامه هاى آنان را به دستشان رساند هم صداى
مسافران شان را از راههاى دورتر و با هزينه كمتر به گوششان.
اينترنت شادى ديگرى را هم براى دختران جوان طعم محدوديت چشيده
به ارمغان آورد ، شادى تجربه هاى جديد بدون چشم غره بزرگ ترها.
در نخستين
گردهمايى هاى سران درباره جامعه اطلاعاتى در « ژنو » سال
۲۰۰۳ ، اصولى تعيين
و قرار شد كشورها با پيگيرى اين اصول ، بعد از دوسال ، نتايج
اقدامات خود را در اين زمينه به اجلاس بعدى ، يعنى
۲۰۰۵ شهر تونس در
آفريقاى جنوبى گزارش دهند. يعنى حدود پنج ماه ديگر. يكى از
اصول تعيين شده ، ارتقاى مشاركت زنان و كاهش شكاف ديجيتال
جنسيتى در فضاى سايبر است و ايران هم،
يكى از كشورهايى
است كه بايد گزارش خود را در اين باره به اجلاس بعدى ارائه
كند.
توليد انبوه در
فضاى سايبر
يك جست و جوى
ساده در «گوگل» ، نام ۲۶۶ ميليون سايت
مربوط به زنان را در جهان روى صفحه اينترنت فهرست مى كند. گرچه
يك سوم اين سايت ها ، محتويات غير اخلاقى و «پورنو» دارد، اما
ساير آنها نشان دهنده حضور فعال و جدى در اين زمينه است.
در ايران بر
اساس گزارش سايت webhosting
،
۴۷هزار و
۵۱۱ دامنه اينترنتى
به ثبت رسيده كه نشان دهنده وجود بيش از
۴۰ هزار سايت فارسى
است. اگر به طور
منطقى سهم مشاركت زنان را نصف مردان در نظر بگيريم ، فعاليت
نيمى از اين سايت ها بايد زير نظر زنان ساماندهى شود اما هنوز
چنين وضعيتى وجود ندارد.
البته در عرصه
وبلاگ نويسى ، نقش زنان و دختران بسيار پررنگ است. از ابتداى
رواج رسانه اى سايبر به نام وبلاگ ، جدى ترين كاربران استفاده
كننده و نويسنده اين رسانه هاى نوين ، زنان و دختران بودند .
شايد به دليل پتانسيل قوى اى كه دختران ايرانى به واسطه ارتقاى
دانش و مهارت ها در سالهاى گذشته به دست آورده بودند اما فرصتى
آشكار براى بروز آن نداشتند.
فضاى سايبر با
پديده نوظهور وبلاگ نويسى ، اين امكان را براى آنان فراهم كرد
و شايد به همين دليل بود كه از ابتدا ، زنان و دختران عمدتاً
جوان ، اين اتفاق را جدى تر گرفتند.
در حال حاضر بيش
از ۱۰۰ هزار وبلاگ
فعال فارسى وجود دارد كه نويسندگان بخش عمده آن
دختران و زنان
هستند، هرچند مانند ساير نقاط جهان ، تعداد كاربران زن در اين
حوزه بسيار كمتر از مردان است.
شكاف طبقاتى ،
اين بار از نوع ديجيتال
طبق گزارش سايت
internetworl
dstats.com در سال گذشته ،
آمار كاربران اينترنت در خاورميانه نزديك به
۱۷/۵
ميليون نفر بوده
است كه ايران با چهار
ميليون و ۸۰۰ هزار نفر كاربر ،
رتبه اول را در خاور
ميانه دارد. يعنى ۲۷ درصد كاربران
خاورميانه اى در ايران زندگى مى كنند.
هيچ آمارى وجود
ندارد كه نشان دهد زنان ايرانى چه سهمى از اين تعامل با فضاى
سايبر را به خود اختصاص داده اند.حضور ۶۱ درصدى دختران
در دانشگاه ها و افزايش فعاليت هاى علمى آنان ، شايد تأييد
كننده افزايش حضور آنان در فضاى سايبر هم باشد اما استفاده از
اينترنت به عنوان يك منبع اطلاعاتى تنها يكى از كاركردهاى اين
رسانه است و ساير اقشار جامعه براى اينترنت ، ممكن است تعاريف
ديگرى مانند سرگرمى يا تجارت داشته باشند.
شكاف ديجيتال و
نابرابرى در استفاده از اينترنت و مشاركت در جامعه نوين
اطلاعاتى از چالش هاى مهم در اين زمينه است و شكاف ديجيتالى
ميان زنان و مردان هم يكى از بخش هاى مهم اين چالش .
اصطلاح شكاف
ديجيتال (digital divide) به فاصله بين
افراد داراى مهارت هاى استفاده از رايانه و اشخاص فاقد اين
مهارت اشاره مى كند. شكاف ديجيتال مى تواند به اين واقعيت
اشاره كند كه زنان معمولاً سواد رايانه اى كمترى دارند، اما
اين تنها عامل فاصله انداز ميان زنان و مردان نيست. برخوردارى
از تكنولوژى و دستيابى به امكانات ارتباطى را نيز مى توان عامل
مهم ديگرى در كاهش شكاف ديجيتال دانست.
براى همين در
بند سوم نخستين پيش نويس اعلاميه اصول سران در جامعه اطلاعاتى
، كشورها تأكيد كردند كه: « عدم تعادل رابطه قدرت ، ميان عناصر
اجتماعى و فرهنگى ديگر ، منشأ نابرابرى هاى مردان و زنان در
زمينه هاى دسترسى ، مشاركت و وضعيت حقوقى آن هاست . اين موانع
بايد از ميان برداشته شوند و كاربردهاى رو به افزايش
تكنولوژى هاى اطلاعات و ارتباطات جديد ، مورد بهره مندى زنان
قرار گيرند تا به اين طريق ، آزادى و همچنين مشاركت كامل آنان
در توسعه سياسى، اقتصادى و اجتماعى ، تسهيل شود و شرايط زندگى
آنان بهبود يابد.»در جامعه مدرن اطلاعاتى، حق دسترسى همه به
اين امكانات هرچند بدون توجه به نابرابرى هاى جنسيتى، هنوز
براى مردان هم فراهم نشده و در اين زمينه تفاوت هاى تبعيض
آميزى ميان مناطق شهرى و برخوردار و مناطق محروم تر وجود دارد،
اما اين نابرابرى براى زنان شديد تر است.
شيرين احمدنيا ،
جامعه شناس و استاديار دانشگاه علامه طباطبايى مى گويد: «
فناورى هاى اطلاعات و ارتباطات مى توانند آن چنان كه در
اعلاميه پكن و برنامه اقدام آن همانند ساير اسناد ملل متحد
تشخيص داده شده ، مانند ابزارى براى بهبود شرايط برابرى جنسيتى
و افزايش توانمندى هاى اجتماعى، سياسى، واقتصادى زنان به خدمت
گرفته شوند. اما با اين حال، برخى همچنان معتقدند كه اين
فناورى ها مى توانند نابرابرى هاى موجود مبتنى بر جنسيت در
زمينه فرصت ها و منابع را افزايش دهند و شكل هاى جديدى از
نابرابرى ميان زنان و مردان به وجود آورند. »
در كنفرانس
مقدماتى وزيران كشورهاى اروپايى براى اجلاس جهانى جامعه
اطلاعاتى تأكيد شده كه برابرى جنسيتى بايد مشمول همه حوزه هاى
فناورى هاى اطلاعات و ارتباطات شود. اين حوزه ها عبارتند از
توليد كنندگان، سياست گذاران و كاربران .
اما احمدنيا در مقاله اى با عنوان«جايگاه زنان در جامعه
اطلاعاتى» منتشر شده در سايت جامعه اطلاعاتى ايران مى نويسد :«
هرچند زنان بطور بالقوه ۵۰ درصد مصرف
كنندگان توليدات و خدمات و نيروى كار فناورى هاى اطلاعات و
ارتباطات را تشكيل مى دهند كه مى توانند ايده هاى مفيدى براى
توليد محصولات جديد، خدمات و سبك هاى مديريتى نوين ارائه كنند
، اما در سطح كشورهاى منطقه آسيا و اقيانوسيه همانند ساير نقاط
دنيا، زنان و مردان به طور برابر از گستره و رشد كاربرد فناورى
هاى اطلاعات و ارتباطات برخوردار نشده اند. زنان بويژه از نظر
دستيابى به فناورى هاى اطلاعاتى و ارتباطاتى با موانع و
محدوديت هاى نهادينه شده، نظام مند و ايدوئولوژيك درگير
هستند.»
پنجره هاى نيم
گشوده
رشد سريع
اينترنت هرچند در ايران ، زنان را نيز در كنار مردان همراه
كرده ، اما فعاليت سايبر زنان به اندازه مردان نيست. اين نكته
را معدود سايت هايى ، تأييد مى كنند كه گردانندگان آن زن يا
موضوعات آنها مربوط به زنان است.
اميليا نرسسيان،
استاد دانشگاه تهران و متخصص رشته تعليم و تربيت و انسان
شناسى در ميزگردى با همين عنوان شكاف ديجيتال در خانه هنرمندان
عقيده خود را اينطور توضيح مى دهد كه « استفاده از شبكه
اينترنت ، دختران را تشويق مى كند تا از دنياى خصوصى به دنياى
عمومى وسيع تر پا گذارند. از نظر جريان آزاد اطلاعات بعضى
كشورها مجبور به پذيرش آزادى هاى بيشترى مى شوند و از نظر
فرهنگى، حضور فعال سازمان هاى مخابراتى سبب مى شود تا مردم با
فرهنگ هاى متفاوت آشنا شوند. اين نكته ازنظرتعليم و تربيت هم
مفيد است.»
چند روز پيش ،
مادرى كه بچه هايش را پس از جدايى از همسر به طور غيرقانونى از
او جدا كرده اند با نوشتن اين نكته در وبلاگ اش باعث توجه و
جلب همكارى وبلاگ نويسان ديگرى شد كه براى حمايت از او به
دنبال يافتن وكيل بودند.
احتمالاً بسيارى
از كاربران زن ايرانى اين نكته را قبول دارند كه اينترنت ،
بخشى از محدوديت هايى را كه به تبع شرايط و به ناگزير به آنان
تحميل مى شود ، دور زده و اين محدوديت ها را براى آنان كم رنگ
تر مى كند.
بسيارى از جوان
تر ها هم اين روزها در وبلاگ هاى زنانه شان مى نويسند كه
اينترنت ، دريچه اى بوده تا آنان از دنياى خصوصى خود به دنياى
عمومى در بگشايند و تجربه هاى خود را وسيع تر كنند. ده سال پس
از ورود اينترنت به ايران براى استفاده همگان ، وقت آن رسيده
كه آنان ، در شهر يا روستاهاى محروم دور افتاده ، دريچه گشوده
ترى را براى ارتباط با جهان از مديران و مسؤولان طلب كنند. |
