|
شنبه 12 آگوست در سالن شماره يك دانشگاه
تورنتو، مراسم بزرگذاشت زنده ياد "به آذين" به همت كميته ای كه
با اين هدف تشكيل شده بود برگزار شد. به آذين دهم خرداد 1385
در تهران چشم بر جهان فروبست.
به آذين جوان در عكسی سياه و سفيد با نگاهی
نافذ به جمعيت حاضر چشم دوخته بود و اطرافش با شمع و سبدهای گل
تزئين شده بود.
در شروع مراسم سخنان به آذين در شب پايانی "ده
شب شعر انستيتو گوته" در پاييز 1356 پخش شد:
"ما آزادی را حق همه می دانيم، و برای همه می
خواهيم. همه، بدون كمترين استثنا." او گفت، خواست ما بازگشت به
آزادی است.
با يك دقيقه سكوت به ياد به آذين مراسم آغاز
شد و سپس شعر"باور" با صدای زنده ياد سياوش كسرائی پخش شد:
وين ذره ذره گرمی خاموش وار ما
يك روز بی گمان
سر می زند ز جايی و خورشيد می شود
...
تا هست در زمانه يكی جان دوستدار
كی مرگ می تواند
نام مرا بروبد از ياد روزگار
بسيار گل كه از كف من برده است باد
اما من غمين گلهای ياد كس را پر پر نمی كنم
من مرگ هيچ عزيزی را باور نميكنم
به آذين 9 سال پس از صدور فرمان مشروطيت و هفت
سال پس از پيروزی بزرگ نيروهای دمكراتيك در انقلاب مشروطيت
متولد شد...
حبيب ناظری بيوگرافی به آذين را اينگونه برای
حضار گفت:
روز بيست و سوم دی ماه 1293 خورشيدی در كوی
خُمِيران محله چهل تن رشت. پای در دبستان گذاشته بود كه انقلاب
گيلان به ناكامی منجر شد. در سال 1311 در امتحان اعزام محصل به
اروپا قبول می شود و برای تحصيل در رشته مهندسی رهسپار كشور
فرانسه شد... در دی ماه 1317 به وطن باز گشت و با درجه ستوان
دوم مهندس نيروی دريايی در خرمشهر مشغول به كار شد و دو سال
بعد به نيروی دريايی در بندر انزلی منتقل شد... در چهارم
شهريور 1320، بر اثر بمباران نيروهای متفقين، دست چپش قطع
شد... از آنجا كه كاركنان ارتش به كلی ممنوع القلم بودند،
ناگزير شد نام های مستعار انتخاب كند كه در نهايت نام "م.ا. به
آذين" را برگزيد... در سال 1323 از ارتش استعفا داده و به
وزارت فرهنگ منتقل شد. در همان سال، با خواندن كتاب های
ماركسيستی به زبان فرانسه به حزب توده ايران پيوست. در پی
كودتای 28 مرداد 1332 او را منتظر خدمت كردند و ديگر اجازه كار
در وزارت فرهنگ به او ندادند. معلمی، روزنامه نگاری و مترجمی
را پی گرفت. بيش از هرچيز به نويسندگی علاقه داشت. نخستين اثر
او در سال 23 به صورت مجموعه داستانی به نام "پراكنده" منتشر
شد. كتابهای ديگرش تا پيش از انقلاب 57 "به سوی مردم"، "دختر
رعيت"، "نقش پرند"، "خانواده امين زادگان"، "مهره مار"، "شهر
خدا"، "از آن سوی ديوار"، از ديگر مجموعه داستان های به آذين
در سال های پيش از انقلاب 57 هستند. "مرگ سيمرغ"، "مانگديم و
خورشيد چهر"، "سايه های باغ"، "چال" از كارهای بعد از انقلاب
به آذين هستند. او در عرصه نمايشنامه نويسی، پژوهش و وقايع
نويسی نيز فعاليت داشت اما به رغم علاقه وافر به نوشتن، در
تقابل با فشار تنگدستی و تنگناهای تأمين زندگی خانواده و شروع
به كار ترجمه كرد. "باباگوريو" اثر بالزاك را ترجمه كرد و پس
از آن به كار ترجمه ادامه داد و در ادامه "زنبق دره"، "دختر
عمو بت"، "چرم ساغری” را از بالزاك، "اتللو"، "هملت" و "شاه
لير" را از شكسپير، "ژان كريستف"، "جان شيفته" و "سفر درونی”
را از رومن رولان، "دن آرام" و "زمين نو آباد" را از شولوخوف،
"استثنا و قاعده" را از برتولت برشت، "فاوست" را از گوته،
"خاطراتی درباره ماياكوفسكی” و ... ترجمه كرد.
در نيمه دوم دهه 40 به همراه جلال آل احمد و
چند تن ديگر، به آذين يكی از بنيان گذاران كانون نويسندگان
ايران شد و منشور اصلی اين كانون را بر محور "آزادی قلم و
بيان" بنا نهاد.
سخنرانی او در ده شب شعر انستيتو گوته در مهر
1356، موجب شد تا سوم آذر 56 او را يكبار ديگر و به همراه
فرزندش دستگير كنند. در مجمع عمومی كانون در 31 ارديبهشت 57 به
عضويت هيئت دبيران انتخاب شد. در اين مجمع گزارش هيئت دبيران
موقت به تصويب رسيد كه در آن به صراحت بر اصل حفظ موجوديت
كانون به عنوان جمعيتی صنفی، و همچنين استقلال آن، به معنای
لزوم بركنار بودن آن از دايره نفوذ جمعيت ها و احزاب سياسی و
سازمان های دولتی يا وابسته به دولت تأكيد شده بود... در اول
آبان ماه 57 بار ديگر دستگير شد و تا 23 دی 57 در زندان ماند.
در ميانه سال 58 هيئت دبيران تازه ای برای
كانون انتخاب شد كه به آذين ديگر جزو آن نبود. به آذين در
مخالفت با استفاده از كانون به عنوان پيكره ای سياسی مقاله ای
نوشت كه در واكنش به آن جلسه ای در كانون برگزار شد و او و
چهار تن ديگر از همفكرانش را از عضويت و فعاليت در كانون صنفی
نويسندگان محروم شدند. به آذين به ياری شماری از قلم زنان و
هنرمندان كشور، در پاييز 1358 "شورای نويسندگان و هنرمندان
ايران" را پی ريزی كرد.
از ديگر فعاليت های اجتماعی و سياسی به آذين
در سال های پس از انقلاب، علاوه بر رهبری "اتحاد دموكراتيك
مردم ايران"، دبيری "شورای نويسندگان و هنرمندان ايران" و
سردبيری فصل نامه آن، دبيری "جمعيت ايرانی هواداران صلح" بود
كه از اين طريق نقشی فعال در ترويج انديشه های پيشرو عدالت
خواهانه، صلح طلبانه و آزادی خواهانه بويژه در ميان نسل جوان
روشنفكران كشور بازی كرد.
او سرانجام در 17 بهمن ماه 1361 همزمان با
دستگيری شمار زيادی از رهبران حزب توده ايران، دستگير و به
شكنجه گاه توحيد كشانده شد و هشت سال در شرايط ضعف مفرط جسمانی
شكنجه های روحی و جسمی و داغ از دست دادن فرزند و نوه را تحمل
كرد. او پس از رهايی از زندان زندگينامه اش را به نام "از هر
دری..." نوشت. سه سال پيش از مرگش در مصاحبه ای با يك روزنامه
نگار جوان در پاسخ به اين پرسش كه "اگر فرصت دوباره ای برای
زيستن به شما بدهند باز هم همين راهی را كه تاكنون پيموده ايد
در پيش خواهيد گرفت" گفت: "دوست ارجمند، بر من ببخش و سراب
زندگی دوباره را به رخم نكش. پرسشی كه پاسخ نمی تواند داشت از
من نكنيد. من جز آن چه بودم نمی توانم بود..."
در نيمه دوم مراسم، فيلمی از تولد 90 سالگی به
آذين پخش شد. اين فيلم در تاريخ 23 دی 1383 گرفته شده بود. به
آذين با صدايی خسته در حالی كه عزيزانش به گرد او جمع شده
بودند، حرفهايش را رو به دوربينی كه او را برای هميشه ثبت
ميكرد، زد.
او خود را اينگونه معرفی كرد: افسر نيروی
دريايی، دبير دبيرستانهای تهران، روزنامه نگار، مترجم و
نويسنده. صوفی گريزان از خانقاه و بازی پير و مريد.
او گفت: اگر امروز پس از 60 سال كار در خانه
ای نشسته ام كه اركانش در حال فروريختن است، خود خواسته ام و
گله ای ندارم... درود و سپاسم بر زندگی، در همه حال.
--------------------------
در حاشيه:
ــ سالن شماره يك دانشگاه تورنتو تقريبا پر
شده بود و نشان از استقبال خوب ايرانيان از بزرگداشت يكی از
بزرگان ادب سرزمينشان داشت.
ــ برنامه ريزی مراسم بسيار منظم بود و سعی
شده بود كه از موسيقی، شعر، قصه، سخنرانی، نمايش اسلايد و فيلم
تواما استفاده شود تا مراسم سه ساعته خسته كننده نشود.
ــ يكی از ويژگی های شركت كنندگان اين بود كه
بسياری ورای تعلقات سياسی خود در اين مراسم شركت كرده بودند.
به آذين از اعضای حزب توده بود ولی از گروه های منتقد حزب توده
نيز در ميان شركت كنندگان ديده ميشد و حتی افراد مذهبی با
حجاب، و يا دراويش خانقاه های مختلف تورنتو حضور داشتند و اين
نشان ميداد كه آنها شخصيت ادبی به آذين را برجسته تر از هرچيز
ديگر ديده بودند.
( گزارش مشروح اين مراسم در نشريه شهروند
منتشر شد) |
