فیسبوک ناصر کرمی

با 7 آب هم نمی توان

اعتراض بختیاری ها سرانجام به توقف پخش سریال سرزمین کهن انجامید. این نوشته البته بیشتر از آنکه قصد مرور کل ماجرا را داشته باشد می خواهد پاسخی باشد به واکنش غالب روزنامه نگاران کشور به این ماجرا. به ویژه روزنامه نگارانی که دست کم به نسبت رسانه ای که در آن قلم می زنند می بایست اصلاح طلب یا روشنفکر قلمداد شوند.

موضوع این است که غالب این روزنامه نگاران فریاد وا اسفا سر دادند برای معصومیت و مظلومیت هنرمندان و فیلمسازان ایرانی که جرات ندارند اسم یا هویت یا شغل یا موقعیت شبه حقیقی به شخصیت های آثار خود بدهند. زیرا بلافاصله فریاد اعتراض احساسی و غیر منطقی عده ای از جایی بلند می شود. البته آنچه که می گویند بسیار هم سابقه داشته است. اما آیا ماجرای سریال سرزمین کهن هم همینگونه بود؟  سازندگان سریال و مدیران صدا و سیما چون مطمئن هستند که غالب مردم اساسا این سریال را ندیده اند اینگونه وانمود می کنند که اعتراض بختیاری ها صرفا از آن جهت بوده که شخصیت نقش منفی فیلم (چقدر راحت تر بود به جای این عبارت طولانی خیلی راحت میگفتم"بد من") اسمش "بختیاری" است. اگر موضوع فقط همین باشد البته که عذر آنها پذیرفتنی است. بالاخره هر اسم دیگری باشد عده ای هستند که آن اسم را بر خود دارند و حق خواهند داشت معترض شوند و نمی شود هم سریال ساخت بی آنکه شخصیت ها اسم داشته باشند. گفته می شود مهران مدیری و نویسندگانش خیلی مراقب بوده اند در ماجرای سریال "شب های برره" هیچ ارجاعی به جایی داده نشود و از جمله با دقت نشسته و اسم "برره" را جعل کرده اند. اما جالب است که بدانید در حوالی فسا روستایی پیدا شد به نام برره که مردم آن به شدت معترض این سریال شدند. اما، ماجرای بختیاری ها و این سریال کاملا متفاوت است. سرزمین کهن ارجاعات خیلی مشخص تاریخی دارد علیه ایل بختیاری. مرور می کنیم:

1-  سردار اسعد بختیاری برای بختیاری ها یک اسطوره و برای متجددان ایران یک قهرمان نهضت مشروطه است. اما برای مورخانی که مشرب و ماموریتی مشابه عباس سلیمی نمین (مشاور اصلی سریال سرزمین کهن) در نقل تاریخ مشروطه دارند موضوع متفاوت است. در نگاه آنها اقدام سردار اسعد در به دار آویختن شیخ فضل الله نوری گناهی نابخشودنی است. جزئیات این ماجرا بماند. به هر رو در سریال سرزمین کهن از سردار اسعد به عنوان یک خائن و مزدور عوامل بیگانه نام برده می شود. همین برای اعتراض بختیاری ها کافی نیست؟

2-  آیا انتخاب نام بختیاری برای ضد قهرمان فیلم اتفاقی بوده؟ ارجاعات نشان می دهد که اینگونه نیست. سردار اسعد را همفکران آقای سلیمی نمین مکرر متهم کرده اند به نوکری انگلیس. از سوی دیگر در تاریخ معاصر ایران بختیاری ها بنا به یک دلیل مشخص ارتباط نزدیکی با انگلیسی ها داشته اند. از این قرار که شاه پهلوی (پهلوی اول) دستور داده بود فقط بختیاری ها حق استخدام در فعالیت های نفتی خوزستان را داشته باشند. دلیل ژئوپلتیکی این ماجرا مشخص است. به هر حال این دستور باعث شد مهاجران بختیاری از زاگرس سرریز شوند توی جلگه خوزستان و شهرهای بزرگ نفتی مثل مسجد سلیمان و آقاجاری و هفتگل و اندیکا و ... پا بگیرند که کلا ترکیب جمعیت شان بختیاری است. اینکه انگلیسی ها در خوزستان فقط بختیاری ها را استخدام می کردند از سویی فرصت برخورداری از یک موقعیت ویژه اقتصادی را به این قوم داد و از سوی دیگر باعث تهمت هایی شد به آنها که در قالب دشنامی همچون همکاری با انگلیس نمود پیدا می کرد. ضد قهرمان سریال سرزمین کهن مکررا با عباراتی همچون "کاسه لیس و مزدور و نوکر انگلیس" نامیده می شود. در یکی ازدیالوگ های سریال شخصیت مثبت فیلم می گوید: " این بختیاری ها با کاسه لیسی برای انگلیس به جایی رسیدن وگرنه هیچی نبودن". ممکن است بگویید منظور او خانواده بختیاری است که در این سریال ضد قهرمان هستند. اما هم دیالوگ زننده است و هم ارجاع تاریخی آن به تهمتی که به بختیاری ها زده می شود به راحتی قابل اغماض نیست. چرا نمی گویند مزدوری روسیه یا آمریکا یا فرانسه؟ چون در آن مقطع انگلیس بازیگردان امپریالیسم بوده. پس سریال حتی در فحش دادن هم ارجاع مشخص تاریخی دارد. چرا نباید تصور کنیم همین ارجاع را در نامگذاری شخصیت ها هم داشته است؟

3- ممکن است بگویید ارجاعات فوق الذکر اتفاقی است و انتخاب نام "بختیاری" هم اتفاقی بوده. اما آیا در سریالی که قرار است مکررا به نقش منفی فیلم فحش بدهند منطقی است که نام او دقیقا لقب یک قوم باشد؟ آیا سازندگان سریال می توانستند به همین راحتی نام ضد قهرمان خود را از طریق انتساب او به یکی از زادگاه های مقامات بلند پایه و مشهور انتخاب کنند؟  آیا می توانستند از نام شهدای مشهور یا اصلا همین مقامات کنونی نظام استفاده کنند؟  آیا می توانستند فی المثل نام "ضرغامی" (که اتفاقا این نام هم از نام های مشهور در میان بختیاری  هاست) را بر ضد قهرمان خود بگذارند؟ اما میدانند از این نوع نامها نمی شود استفاده کرد، اما تصور می کنند می شود هفته های متوالی یک قوم چند میلیون نفری را نشاند پای تلویزیون و به آنها فحش داد؟ مضاف بر آنکه همین خانواده که اسم شان بختیاری است روی دیوار خانه شان هم یک عکس سردار اسعد بختیاری است. واقعا بر چه مبنایی ما باید مجاب شویم آنها بختیاری نیستند؟

4- سازندگان سریال گفته اند بختیاری ها عجله نکنند چون در آخر سریال یکی از قهرمانان موثر بختیاری خواهد بود. اتفاقا همین نشان میدهد که سریال بر مبنای ارجاعات تعیین شده ساخته شده است. وگرنه اگر انتخاب اسم بختیاری اتفاقی بوده چه اصراری هست که در آخر سریال یک قهرمان بختیاری هم داشته باشیم. این یک کلک پیش پا افتاده هالیوودی است. جان فورد به قول تارانتینو در فیلم هایش مثل زامبی سرخپوست ها را تار و مار می کرد اما برای آنکه متهم به نژاد پرستی نشود در اواخرداستان یک وردست سرخپوست هم کنار جان وین قرار می داد.

5- وقتی پای عباس سلیمی نمین در میان است این یعنی اینکه اصل ماجرا داستان شیخ فضل الله است و سواران بختیاری که متعاقب فتح تهران او را بر دار آویختند. آن ماجرا را به شکل های گوناگونی روایت کرده اند. روایت سریال سرزمین کهن البته طعم خاصی دارد. طعمی که برای بختیاری ها خیلی تلخ به نظر آمده است. اگر فرض کنیم راویان سرزمین کهن هم صادقند و هم خیرخواه و هم معجونشان قصد درمانگری دارد، به هر حال باید پذیرفت هر دوای تلخی قابل خوردن نیست و بعضی مردم هم در تجویز دارو هر کسی را محق نمی دانند.

6- برمی گردم به همان فریاد وا اسفای روزنامه نگاران پیش گفته. آیا به جای واکاوی دلیل خشمناکی مردمانی محروم و سرخورده می باید ندیده و نشناخته آنها را محکوم کرده و حرکت شان را تحقیر کرد؟ واقعا چند نفراز شما خواستید ریشه های این ماجرا را ببینید؟ یا مسئولانه قبل از متهم کردن مردم معترض دست کم بنشینید و قسمت های پخش شده این سریال را ببینید؟ جالب است که غالب همین روزنامه نگاران خود می گویند این سریال را ندیده اند و عطف به ماسبق قضاوت می کنند. آن بختیاری های معترض هم متهمند به اینکه بی آنکه سریال را دیده باشند صرفا بر اساس شنیده ها روانه خیابان شده اند. این هم نکته ای است: مردمی که سریال را ندیده اند علیه آن تظاهرات می کنند و روزنامه نگارانی هم که سریال را ندیده اند از آن دفاع می کنند.

7-  رئیس صدا و سیما گفته بله، نباید به قومی که این همه شهید داده توهین بشود. اعتنای ایشان به مقام شهدا قابل ستایش است. البته منظورشان این است که کلا به هیچ قومی نباید توهین کرد. یا اینکه کلا نباید توهین کرد. احتمالا حالا دیگر متوجه شده باشند نگارش سریال پرهزینه تاریخی را به فردی سپردن که چندان مشهور به بیطرفی و بیغرضی در نقل تاریخ معاصر نیست چه تاوان سنگینی دارد.

پیک نت 5 اسفند