|
اخیرا وزارت خارجه ی آمریکا پس از 64 سال اسناد جدیدی را
درباره ی کودتای 28 مرداد 1332 از طبقه بندی محرمانه خارج و
منتشر کرد. این اسناد که شامل بیش از هزار صفحه سند است در
چهار بخش دسته بندی شده است:
1) تلاش ایالات متحده برای شناختن مصدق: اسفند 1329 تا اسفند
1330
2) بحران سیاسی تیر 1330 و رویدادهای پس از آن: اسفند 1330 تا
اسفند 1331
3) طراحی و اجرای عملیات تی.پی.آژاکس: اسفند تا مرداد 1332
4) پس از عملیات آژاکس: شهریور 1332 تا آذر 1333
هرچند بیشتر محتوی اسناد تازه منتشر شده پیشتر معلوم بوده اما
جزییات تازه یی نیز در آنها یافت می شود، از جمله ارزیابی
آمریکا از شخصیتهای سیاسی و برنامه ریزی برای کودتا.
مواردی که داخل گیومه{} آمده از مترجم است.
برنامه ریزی مقدمات کودتا و تزلزل شاه
1- در سند مورخ 18 فروردین 1332 که در سفارت آمریکا در لندن
تهیه شده آمده است:
"صبح روز 15 فروردین علا وزیر دربار با سفیر هندرسون دیدار
کرد. او گفت به تازگی از دیداری دو روزه با شاه در اقامتگاه
دریای خزر باز میگردد. وی میگوید که در طول آن دو روز همه ی
توانش را در قانع کردن شاه به اقدام قاطع علیه مصدق به کاربست
چه در غیر اینصورت مصدق احتمالا زمام قدرت را بدست میگیرد و
شاه در عمل هیچ قدرت و اختیاری نخواهد داشت. نخست وزیر آماده
است مجلس را مجبور کند گزارش هیات هشت نفره را که بنظر وی مصدق
را عملا فرمانده کل قوای مسلح میکند، تصویب کند. علا همچنین به
شاه گفته که سرلشکر زاهدی تنها کسی است که از توان و حمایت
لازم برای جانشینی مصدق برخوردار است. زاهدی حتی موافقت کرده
تا پیشاپیش استعفانامه یی بدون تاریخ به شاه بدهد تا هر وقت
شاه از او ناراضی شد او را برکنار کند. افراد زیر از جمله
حامیان زاهدی هستند:
کاشانی، حائری زاده و دیگر ناراضیان در جبهه ملی، رهبران سیاسی
با نفوذ که با جنبش ملی ارتباطی ندارند و بسیاری از روحانیون،
بازاریان، افسران ارتش و برخی دیگر.
شاه که راضی به نظر می رسیده گفته است که پس از بازگشت به
تهران بطور جدی این مساله را در نظر میگیرد. علا مصر بوده که
باید سریع اقدام شود. زیرا نخست وزیر برای مرعوب کردن مجلس در
تدارک برگزاری تظاهراتی در 16 ام یا 17 ام فروردین است که
احتمالا گروههاییاز توده ای ها با لباس مبدل و نیز افرادی که
از شهرستانها آورده میشوند نیز در آن شرکت خواهند داشت.
علا در پاسخ به سوالی از سوی هندرسون گفت که کاشانی از زاهدی
حمایت کرد اما او هم مثل مکی در حمایت تام و کامل تردید داشت.
هر دو ترجیح میدهند در موقعیتی باشند که چنانچه تلاشهای مسالمت
آمیز یا قهر آمیز برای سرنگونی مصدق ناکام ماند، بتوانند
مشارکتشان را انکار کنند. علا گفت قرار است همانروز با کاشانی
دیدار کند و او را قانع کند موضع قاطعانه تری بگیرد."
2- در سندی دیگری موافقت شاه با کودتا علیه مصدق و در عین حال
تزلزل او از بیم ناکامی نقشه ی کودتا مشهود است: "شاه با
نامزدی زاهدی برای نخست وزیری موافق است اما شیوه ی "پارلمانی"
را به جای توسل به زور برای عزل مصدق ترجیح میدهد. شاه
نمیخواهد با فرمان او زاهدی نخست وزیر شود و به این ترتیب
مسوولیت عزل مصدق متوجه او گردد. دلیل این نگرش شاه بیم او از
انگلیسیهاست چون فکرمیکند آنها میخواهند مصدق فعلا در قدرت
بماند. شاه معتقد است انگلیس دو سیاست در ایران دارد: الف)
سیاست رسمی که بیش و کم با سیاست ایالات متحده همراست.
ب) سیاست پنهان و واقعی انگلیس که فعلا حمایت از مصدق است.
شاه در این گمان تحت تاثیر این واقعیت است که برخی وکلااز جمله
عبدالله معظمی، جواد گنجه یی و حاج آقا رضا رفیع که در گذشته
سخنگوی منافع انگلیس در ایران شمرده میشدند به او اصرار میکنند
که گزارش هیات هشت نفره مجلس را بپذیرد که در صورت تصویب، حدود
اختیارات شاه را بسیار محدود میکند. همچنین شاه از تکرار شکست
مفتضحانه قوام هراس دارد. {اشاره به استعفای مصدق و برگماری
قوام توسط شاه که به قیام سی تیر 1331 و بازگشت مصدق به قدرت
انجامید. م}"
در همین سند میخوانیم که آیت الله "بروجردی، آیت الله کاشانی،
آیت الله بهبهانی از رهبران برجسته ی مذهبی بر سر لزوم تقویت
موضع شاه در برابر مصدق به توافق رسیده اند."
در جلسه یی با حضور فرستاده یی از طرف شاه، سفیر آمریکا و
شماری از کارکنان سفارت این کشور "فرستاده ی شاه نگرانی عمیق
او را در رابطه با رویکرد دولت انگلیس درباره ی شاه مطرح
میکند. ظاهرا برخی نزدیکان شاه و مدعی سخنگویی از طرف دولت
انگلیس در واقع در صدد بهره برداری شخصی بوده اند. این تلاشها
را دولت انگلیس باید طی تماس با شاه و دادن اطمینان خاطر به او
خنثی کند."
در همین رابطه آرتور ریچاردز، مدیر دفتر امور ایران در وزارت
خارجه طی یادداشتی به تاریخ 31 اردیبهشت 1332 مینویسد: "برخی
نزدیکان شاه چندین بار با هندرسون تماس گرفتند و گفتند که شاه
از رویکرد انگلیس نسبت به خویش آشفته است. او در چند مقطع گفته
که "انگلیس سلطنت قاجار را پایین کشید، پدرم را آوردند و بردند
و من را هم بهتشخیص خودشان میتوانند نگه دارند یا بردارند. اگر
آنها مایلند که من بمانم و دربار بر اساس قانون اساسی قدرت را
حفظ کند باید به من اطلاع بدهند. همچنین اگر میخواهند من بروم
بلافاصله باید آگاه شوم که بی سر و صدا صحنه را ترک کنم. آیا
میخواهند شاه دیگری به جای من بنشانند یا سلطنت را ملغی کنند؟
آیا انگلیسها پشت سر تلاشهای اخیر برای محدود کردن اختیارات من
و خدشه دار کردن اعتبار ملی و بین المللی من هستند؟ 27ام
اردیبهشت ماه شاه فرستاده یی نزد هندرسون فرستاد که بگوید
هندرسون نظر انگلیس را صریح و پنهانی به او اطلاع دهد."
پیام چرچیل در این باره چنین است: "هر چند ما در امور ایران
دخالت نمیکنیم خیلی متاسفیم که ببینیم شاه اختیاراتش را از دست
بدهد، یا مقامش را ترک کند یا وادار به ترک آن شود. چنانکه
امکان دارد آقای هندرسون این اطمینان خاطر را از جانب شخص من
به شاه بدهند."
در ادامه درباره تلاشها برای قانع کردن شاه و تزلزل او برای
همراهی در کودتا علیه دکتر مصدق چنین آمده است: "زاهدی شب سی
ام فروردین 1332 برای جلب حمایت شاه از او برای عزل مصدق به
دیدار وی رفته است. شاه تصدیق کرده که باید "کاری" کرد و خود
زاهدی کسی است که باید کار را انجام دهد. اما زاهدی باید صبر
کند تا شاه احساس کند زمان برای اقدام مناسب است. شاه گفته است
که تا 4 و
میخواهد که "فورا" با توجه به نگرانی مردم از ناپدید شدن سرتیپ
محمود افشارطوس، رئیس شهربانی، اقدام کند. شاه به کاشانی
میگوید که دو روز- نه دو هفته یا دو ماه، فقط دو روز صبر کند.
در همین حال شاهزاده علیرضا پهلوی برادر شاه هم به شاه گفت که
از وضعیت کنونی خسته شده و چنانچه شاه علیه مصدق اقدام نکند
خود او وارد عمل میشود. شاهزاده علیرضا به شدت در تکاپوی تحریک
افسران جوان ارتشی است."
چارچوب کلی عملیات آژاکس
3- یادداشت مورخ 16 خرداد 1332، محتوای مکالمه ی چند مقام
آمریکایی ست با حضور هندرسون، سفیر آمریکا، کیم روزولت، جان
والر و ژنرال کیبل، جانشین رئیس سیا برای بحث پیرامون چارچوب
کلی عملیات آژاکس با هدف سرنگونی دولت دکتر مصدق و نظرخواهی از
هندرسون درباره طرح اولیه کودتا. هندرسون به مواردی در طرح
اولیه کودتا اشاره میکند که برخی از آنها چنین است. "آقای
روزولت طرح اولیه عملیات را مرور کرد و سفیر هندرسون نظراتش را
همزمان با توضیحات روزولت بیان کرد.
- درباره فرض اساسی طرح مبنی بر اینکه
]نام
محرمانه[
{شاه؟} فعالانه همکاری خواهد کرد:
سفیر هندرسون قاطعانه گفت که این فرض نادرست است و نمیتوان
وقتی زمان عمل میرسد به
]نام
محرمانه[
{شاه؟} برای پشتیبانی لازم از
]نام
محرمانه[
{زاهدی؟} اتکا کرد مگر با اعمال فشار بسیار بر
]نام
محرمانه[{شاه؟}.
سفیر گفت شاید لازم باشد این اعمال فشار حتی شکل تهدید ضمنی یا
صریح بخود بگیرد، مبنی براینکه چنانچه
]نام
محرمانه[{شاه؟}
ابتکار عمل را برای برکناری]نام
محرمانه[{مصدق؟}
در دست نگیرد، دولت آمریکا و
]نام
محرمانه[
{بریتانیا؟} یکی از برادرانش را بعنوان جایگزین]نام
محرمانه[{شاه؟}
در نظر میگیرند. سفیر هندرسون افزود که شواهد فراوانی از ضعف
ذاتی و بی میلی
]نام
محرمانه[{شاه؟}
برای ایفای نقشی مقتدر در ایران داریم؛ و شاید زمان آن رسیده
که به طور جدی کنار گذاشتن او را در نظر بگیریم. در همین
رابطه، درباره ی شاهزاده عبدالرضا نیز، بعنوان گزینه ی ممکن
برای جانشینی تاج و تخت بحث شد.
- سفیر هندرسون اظهارنگرانی کرد که بدون همکاری فعال و جدی
]نام
محرمانه[
{شاه؟} یا حتی با وجود همکاری او، نمیتوان به ارتش ایران برای
ایفای چنین نقش مهمی که در طرح اولیه آمده اتکا کرد. سفیر مکرر
و با تاکید فراوان گفت که بهتر است به نحوی مشارکت برادران
امینی هم در طرح گنجانده شود (سرتیپ محمود امینی، رئیس
ژاندارمری و احتمالا در آینده رئیس ستاد ارتش؛ ابوالقاسم امینی
وزیر دربار) چرا که نفر دوم روی ارتش کنترل خوبی دارد. سفیر به
گزارش قبلی اش از تهران اشاره کرد که در آن نوشته بود امینی
وزیر دربار چندین بار با او تماس گرفته است. و بر اساس
گزارشهای اطلاعاتی، با وجود وفاداری امینی ها به
]نام
محرمانه[
{شاه؟} آنها
]کمتر
از یک خط محرمانه[
پذیرای حرکتی از سوی دولت آمریکا هستند. هندرسون احساس میکند
که امینی ها
]نام
محرمانه[
در حمایت از
]نام
محرمانه[
{شاه؟} مردد بوده و اگر بلحاظ سیاسی به سودشان باشد کاملا از
او میبرند.
- هیچ کمک مالی تا زمانیکه
]نام
محرمانه[
{مصدق؟} در قدرت است داده نخواهد شد. سفیر هندرسون به
ناهماهنگی بین برنامه ی اصل 4 و اهداف سیاسی مان برای برکناری
]نام
محرمانه
[{مصدق؟}
اشاره کرد. او بطور مشخص به مخالفتش با کمک 3.4 میلیون دلاری
اشاره کرد اما افزود که برای متوقف کردن آن دیر است چرا که
احتمال جدی میرود
]نام
محرمانه[
{مصدق؟} تلافی کند.
- بحث با
]نام
محرمانه[
پیرامون روشهای شبه قانونی برای جانشینی نخست وزیری: سفیر
هندرسون بیان داشت کهتازه اگر
]نام
محرمانه[
{شاه؟} همکاری هم بکند، اصرار دارد که
]نام
محرمانه[
{زاهدی؟} طی روندی قانونی جایگزین
]نام
محرمانه[
{مصدق؟} شود. به طور مشخص مجلس رای به سانسور و عدم کفایت
]نام
محرمانه[
{مصدق؟} بدهد و پیش از آنکه
]نام
محرمانه[
{شاه؟} فرمان سلطنتی را برای نخست وزیری
]نام
محرمانه[
{زاهدی؟} صادر کند، مجلس به او رای تمایل بدهد.
- پیرامون ارتباط با رهبران مذهبی: باید فداییان اسلام را
تشویق کرد کهوکلای متمایل به
]نام
محرمانه[
{شاه؟ بریتانیا؟} را به اقدام مستقیم علیه شان تهدید کنند.
هندرسون خواست که هیچ تروری در طرح آمریکا
]نام
محرمانه[
{بریتانیا؟} گنجانده نشود."
(نقل از تلگرام راه توده)
به تلگرام پیک نت بپیوندید
https://telegram.me/pyknet
@pyknet
پیک نت اول تیر |
