|
سعید لیلازتحلیلگر اقتصادی نتیجه یک
پژوهش را در روزنامه های ایران متنشر کرده است. این گزارش
بسیار مشروح و مستند به آمار و ارقام و جدول های ضمیمه ایست که
انتشار آن نه برای ما مقدور بود و نه در حوصله خوانندگان بود.
به همین دلیل سعی کردیم یک فشرده ای از آن بخش از این گزارش
که عمدتا مربوط به ایران است تهیه و منتشر کنیم.
بموجب این پژوهش روسیه تقریبا در تمام 21 سال گذشته رشد
اقتصادی بالایی را تجربه کرده و در شش سال منتهی به شروع حمله
به اوکراین متوسط رشد اقتصادی آن بالاتر از متوسط جهانی قرار
گرفت، پس از حمله به اوکراین و تحت تأثیر شدیدترین تحریم‌های
کل جهان غرب قرار‌گرفتن، در چند ماه ابتدایی جنگ یک سقوط آزاد
رشد منفی اقتصادی تا سطح 10 درصد را تجربه کرد؛ اما تا پایان
سال 2022 میلادی این نرخ به منفی 3/2 درصد کاهش یافت و برآورد
سازمان‌های بین‌المللی این است که اقتصاد روسیه در سال 2023 با
فرض تداوم تحریم‌های کنونی رشد اقتصادی را در حد متوسط جهانی
یا اندکی کمتر از آن، از سر خواهد گرفت که به معنای کم‌اثرشدن
تحریم‌ها علیه این کشور است.
ظرف 21 سال گذشته و مطابق استانداردهای حاکم بر بانک جهانی در
محاسبه تولید ناخالص داخلی کشور به قیمت جاری بر حسب دلار و با
شاخص برابری قدرت خرید، عملکرد اقتصاد کلان ایران در تولید
ثروت، بی‌تردید یکی از بدترین‌ها در بین کشورهای رشدیابنده
بوده است. در این مدت، حجم تولید ثروت سالانه ایران جمعا فقط
103 درصد افزایش یافته و دو برابر شده است که رشد متوسط
سالانه‌ای تقریبا معادل 1/3 درصد را بازتاب می‌دهد. تنها
عملکرد اقتصاد عراق اشغال‌شده توسط نظامیان آمریکایی با صادرات
سرانه نفتی حدود 10 تا 15 برابر (برابر 9 درصد) بیشتر از ایران
است که در بین 24 کشور، بدتر و بسیار بدتر از ایران بوده و
اندکی بالاتر از نصف عملکرد ایران است که در همین دوره، علاوه
بر تلاطمات سیاسی، اجتماعی ژرف داخلی، دو تحریم بین‌المللی
بسیار سنگین و –دومی- حتی بی‌سابقه را تجربه کرده است: 65 درصد
افزایش حجم تولید ثروت در 21 سال.
نکته مهم این است که رشد اقتصادی ایران در این دو دهه که یک
نسل کامل از جمعیت کشور را در بر می‌گیرد، نصف متوسط رشد
اقتصادی جهان بوده و ریشه بسیاری ـ اگر نه همه ـ از
مشکلات
اجتماعی، سیاسی، روانی و حتی امنیتی ایران در حال حاضر را
می‌توان در این رشد ضعیف اقتصادی جست‌و‌جو کرد. از جمله، حتما
ساده‌لوحانه خواهد بود اگر تصور کنیم ناآرامی‌های سراسر پاییز
سال 1401 صرفا ریشه در مسئله حجاب یا فوت این یا آن زندانی یا
توطئه خارجی یا... داشت. رشد اقتصادی متوسط سالانه 1/3 درصد،
حتی اگر مطلقا بد نباشد، نسبتا و در مقایسه با متوسط رشد جهانی
که دو برابر آن است، بسیار خطرناک می‌شود. این فقر، تبعیض،
بی‌آینده‌بودن و امثال آن نیست که انسان‌ها را به شورش
وامی‌دارد؛ بلکه درک «و احساس» آن است که خون او را به جوش
می‌آورد و به خیابان‌ها می‌کشاند. وگرنه، توطئه خارجی که
همواره هست و مترصد فرصت است؛ یا موضوع حجاب که در این مدت 21
سال تحول بنیادینی نداشته است.
ظرف سال‌های 2000 تا 2010 میلادی، اقتصاد ایران 94 درصد تجمعی
بزرگ‌تر شد که رشد سالانه‌ای معادل هفت درصد و مجموعا بالاتر
از متوسط جهانی را به نمایش می‌گذارد. اگر به درون آن بنگریم،
این دوره مصادف با سال‌های 1378-1387خورشیدی، با درآمد ارزی کم
رو به افزایش، تورم پایین و رشد اقتصادی بسیار بالا و در بعضی
سال‌ها مانند 1381 دو رقمی، از مهم‌ترین سال‌های پس از انقلاب
اسلامی به شمار می‌آید. چیزی که هست، از نیمه دهه 80 مصادف با
نیمه دهه 2000 تا 2010 میلادی، افزایش درآمدهای ارزی به صورت
ناگهانی و شدید، ابتدا انضباط مالی را در اقتصاد ایران نابود
کرد، و سپس با افزایش شدید واردات در پی این بی‌انضباطی،
برخلاف تصور بسیار کسان و برای چندمین بار، رشد سرمایه‌گذاری و
سپس رشد اقتصادی را به محاق برد.
درحالی‌که طی سال‌های 1381 تا 1386 متوسط ارزش سالانه واردات
کالا و خدمات به کشور 45 میلیارد دلار بود، این رقم در پنج سال
منتهی به 1391 خورشیدی به 81 میلیارد دلار (80 درصد افزایش)
جهش کرد و در نتیجه، رشد اقتصادی سال 1387 پس از یک دهه رشد
بی‌وقفه به کمتر از یک درصد رسید. با این همه، در آن دهه
طلایی، مجموع رشد اقتصادی ایران از بسیاری کشورهای مشابه و
مورد نظر مردم مانند ترکیه، مالزی، کره، امارات، عربستان و
به‌ویژه اسرائیل بیشتر شد. در این دهه، با وجود درآمد اندک
ارزی و در سایه حفظ انضباط مالی و پولی، اقتصاد ایران رشد
متوسط رو به بالایی را تجربه کرد.
تحولات نیمه دوم سال‌های 2000 تا 2021 یعنی سال‌های 2010 تا
2021 میلادی بسیار جالب‌تر و عبرت‌آموز است. در واقع در این
دهه است که گویی یکباره موتور اقتصاد ایران از تحرک کم‌سابقه و
دیرپای رشد متوسط سالانه هفت‌درصدی می‌افتد و به دام رکود
پایدار با سالانه رشد اقتصادی متوسط 4.1 درصد سقوط می‌کند. از
آنجا که این دوره یعنی 2010 تا 2021 میلادی مصادف با هر دو موج
گسترده و ژرف تحریم‌های بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی است، در
ابتدا این ذهنیت شکل می‌گیرد که سقوط رشد اقتصادی ایران،
برخاسته از تحریم است؛ اما از آنجا که کشورهایی همچون قطر و
عراق حتی رشد کمتر از اقتصاد ایران در این دهه دارند (سالانه
فقط یک درصد) و عربستان سعودی، امارات عربی متحده، جمهوری
آذربایجان، برزیل، افغانستان و آفریقای جنوبی همگی به لحاظ
عملکرد اقتصادی ضعیف یا بسیار ضعیف، همسایه جایگاه ایران در
جدول این گزارش هستند، به نظر می‌رسد عوامل یا عامل دیگری باید
در پدیداری این عارضه دخالت اصلی داشته باشد. اینکه اغلب این
کشورهای با رشد اقتصادی پایین، نفتی هستند، فرضیه‌ای محتمل‌تر
از اثر «تعیین‌کننده» تحریم‌ها بر اقتصاد ایران است.
بنا بر تجربه، هم ایران و هم روسیه، تحریم اقتصادی هر‌چند هم
که شدید، پایدار و گسترده باشد، اثر «تعیین‌کننده» بر شدت و
اندازه رشد اقتصادی کشورها، دست‌کم در دراز‌مدت ندارد. البته
عملکرد اقتصاد ایران در 21 سال گذشته بدون تردید در زمره
بدترین‌های جهان است؛ اما در سراسر این دوره، زمان‌هایی بسیار
خوب و زمانی بسیار بد عمل کرده که اساسا به «حکمرانی» و نوع آن
برمیگردد. همچنین، در شش سال گذشته و هم‌زمان با اعمال
بدترین تحریم‌ها و فشار بی‌سابقه پاندمی کرونا، عملکرد اقتصاد
ایران از اغلب همسایگان خود بهتر بوده است. بدترین عملکرد آن
نیز ارتباط روشنی با فراز‌و‌فرود درآمدهای نفتی و اثر آن بر
نظام حکمرانی ایران دارد که به سال‌های 2010 تا 2015 میلادی
-1389 تا 1394 خورشیدی- متعلق است که اقتصاد ایران از همگان
عقب افتاده، اما نه پس رفته است و نه همواره در این دو دهه
چنین بوده است. پس می‌توان با تغییر سیاست‌ها و سمت‌گیری‌ها به
اصلاح روند همت گماشت.
رشد اقتصادی ایران در دو دهه گذشته در زمره پایین‌ترین‌های
جهان بوده است.
این رشد پایین ربطی به ماهیت نظام سیاسی حاکم بر ایران،
ایدئولوژی رسمی حاکم بر کشور و تحریم‌های ایالات متحده ندارد،
زیرا در 21 سال گذشته در 16 سال ایران رشد اقتصادی متوسط و حتی
بالاتر از متوسط جهانی داشته، ولی فقط در پنج سال بین سال‌های
2011 تا 2015 میلادی، مطابق با 1390 تا 1394 جهان سقوط اقتصادی
وحشتناکی جمعا 22 درصد در پنج سال داشته که همه دستاوردهای 16
سال قبل و بعد خود را بی‌اثر کرده است.
3-
بنیاد مشکلات یا پیشرفت‌های اقتصادی کشورها از جمله ایران، به
داخل نظام حکمرانی و سیستم مدیریتی آنها برمیگردد و نه داشتن
یا نداشتن رابطه با این یا آن قدرت جهانی.
به تلگرام پیک نت بپیوندید
https://telegram.me/pyknet
@pyknet
پیک نت ۱۹ ژوئن ۲۰۲۳ |
