اردشیر محصص، کاریکاتوریست و طراح بزرگ ایران، مردی که از جوانی، در طول روز چندکلامی بیشتر سخن نمی گفت و آن نیز به ضرورت، برای همیشه خاموش شد.

آنها که او را، از دوران جوانی می شناختند و با او آشنا بودند بخاطر دارند که محصص نه تنها کم سخن می گفت، بلکه بسیار شمرده و آهسته نیز زبان می گشود. آنچه در سر داشت، نه بر زبان که بر قلم می آورد. قلم و مداد زبان او بود و وقتی این زبان را روی کاغذ می‌گشود، یک دنیا سخن داشت.

در دهه 1350 طرح های او تابلوی تاریخ استبداد در ایران بود. "امیرکبیر" او برای همه تاریخ ایران استبداد را شرح می دهد. "مشت" گره شده او، برای همه تاریخ ایران و جهان ماندگار است. لباس های ترمه ای که بر تن طرح هایش می کرد، از دوران انقلاب مشروطه وام گرفته شده بود. مادرش "سرورمحصص" شاعر و شعرشناس و از نخستین کوشندگان حقوق زن در ایران بود. رئیس نخستین آموزشگاه دخترانه شهر رشت بنام "اکابرنسوان". "مهکامه" یا "سرورالدوله محصص" تنها زن هیات رئیسه نخستین کنگره نویسندگان ایران بود که در سال 1325 در تهران برپا شد. او در کنار صادق هدایت، استاد فروزانفر، کریم کشاورز، علی اکبر دهخدا، دکتر حکمت و دکتر شایگان، جمع شورای رهبری کننده این کنگره را برعهده داشت. محصص فرزند چنین مادری بود.

آنچه بعنوان طرح و کاریکاتور اردشیر محصص از خود باقی گذاشت، با آثار هیچیک از طراحان و کاریکاتوریست های تاریخ ایران قابل مقایسه نیست. هرکه به راه خود رفته و محصص به راه خود.

طرح های او مثل شعر ایران است، مثل مینیاتور ایران، مثل کاشیکاری معروف ترین مساجد ایران و مثل فرش ایران. کهنه نمی‌شود و زمان از روی آنها عبور نمی کند. مثل دیوان حافظ که هر گاه به فراخور زمان و حال خود آن را باز کنید، بیتی در پاسخ خویش و پاسخ زمانه می یابید. طرح های اردشیر ابدی است. به تابلوی "مشت" و "فریاد" او نگاه کنید. اینها مردنی است و فراموش شدنی؟

تا استبداد هست و استثمار، این مشت و فریاد هم هست. به این دلیل آثار محصص جهانی است.

آنچه در سال انقلاب و درباره انقلاب ایران کشید نیز یگانه است و فراموش نشدنی و آنها که از این طرح های او نمی خواهند یاد کنند، نه به اردشیر و تاریخ ایران، بلکه به خود جفا می کنند. او چهره پرداز زمانه خود بود و انقلاب ایران بخشی از زمانه ای که پشت سر مانده و می ماند.

از این دست کارهای او نیز در این شماره پیک هفته نمونه هائی را منتشر می کنیم. هزار کلام ناگفته در یک یک کارهای باقی مانده از اوست. مثل غزل حافظ، مثل مینیاتورهای بهزاد و فرشچیان، مثل قالی ابریشم ایران، مثل کاشی مسجد شیخ لطف الله و مثل ترمه هائی که قبر شاه نعمت الله ولی را در ماهان پوشانده اند. اگر اینها فراموش شدنی است، طرح های اردشیر محصص نیز فراموش شدنی. و اگر طرح های او نقشی است بر قلب همیشه تپنده تحولات ایران، چگونه می توان تصور کرد اردشیر محصص دیگر نیست؟

او هست. همینجا، در کنار ما. به طرح هایش، به کاریکاتورهایش مراجعه کنید تا باور کنید که او هست!

 این یادنامه را با بخشی از اطلاعیه ای که پس از خاموش او منتشر شد به پایان می بریم:

با نام محصص هنر طرح پردازی ایران معاصر،  در صفحات روزنامه‌ها و ماهنامه‌ها و هفته‌نامه‌های پر اعتبار جهان راه یافت. در طی سالیان، آثار او  چه به هنگام نمایش در نمایشگاهها و چه به صورت  طبع و نشر درآلبومها و کتابها، تحسین و ستایش همگان را برمی انگیخت. چندین و چند بار جایزه‌ها و امتیازات هنری پر افتخار بین‌المللی به محصص تعلق گرفته بود.

با قلم او بود که طراحی جدید جهان  در ایران راه یافت و از اقبال و تحسین روزافزونی برخوردار شد. هنر محصص در بستر تلاقی سنت‌های طراحی و تصویری ایرانی (از نقشهای سفالینه‌ها و مجلس های مینیاتور گرفته تا تصاویر کتابهای چاپ سنگی) و دستاوردهای هنر گرافیک جهان امروز گسترش می‌یابد و بارور می‌شود. هنری بیگانه با رونویسی و تقلید کور.

- از او باقی مانده:- دلقک های سیرک، حاجی‌فیروزها، تیرباران‌شده‌ها، نفرین‌شدگان، زنان در حجاب، میرزا رضا در زنجیر، مصدق در محکمه نظامی و بالاخره کوره های آدمسوزی و "هولوکاست". و بعد هم تصویرپردازی کتابها: از کتاب کلثوم ننه تا  ‌وغ وغ ساهاب.

محصص تصویرگر دوران ما بود. خاموش و بی اعتنا و بیخیال از کنار تلاطم و هیاهوی زمانه نگذشت.

یرواند آبراهامیان ـ شجاع آذری ـ داریوش آشوری ـ آذر اشرف ـ احمد اشرف ـ رحیم اصغرزاده ـ صدرالدین الهی ـ رضا براهنی ـ  سهراب بهداد ـ ناصر پاکدامن ـ ایرج پزشک‌زاد  ـ شهرنوش پارسی‌پور ـ عباس توفیق ـ علی اصغر حاج‌سیدجوادی ـ حسن حسام ـ ناهید حقیقت ـ منصور خاکسار ـ نسیم خاکسار ـ هادی خرسندی ـ علی خوانساری ـ محمدرضا خوبروی پاک ـ پیر خوبیار ـ اسماعیل خوئی ـ  زهره خیام ـ رضا دقتی ـ بهرام  رحمانی ـ ناصر رحمانی‌نژاد ـ رامین روحانی ـ مجید روشنگر ـ سعید رهنما ـ ناصر زراعتی ـ اکبر سردوزامی ـ آنا عنایت ـ محمود عنایت ـ منصور فرهنگ ـ شهرام قنبری ـ فرهاد کاظمی ـ احمد کریمی حکاک ـ هوشنگ کشاورز صدر ـ مریم متین‌دفتری  ـ هدایت متین‌دفتری ـ مهشاد محیط ـ توفیق مردانی ـ رضا مرزبان ـ ناهید مظفری ـ بهروز معظمی ـ ژیلا معظمی ـ هایده مغیثی ـ بهمن مقصودلو ـ ابراهیم مکی ـ شهریار مندنی‌پور ـ ناصر مهاجر ـ باقر مؤمنی ـ مرتضی میرآفتابی ـ شیدا نبوی ـ فیروز نجومی ـ نیکزاد نجومی ـ علی ندیمی ـ شیرین نشاط ـ مجید نفیسی ـ پرتو نوری علا ـ بهمن نیرومند ـ حورا یاوری ـ محسن یلفانی.