سال گذشته به مناسبت يكصدمين سال مشروطه، به موضوع پيدا كردن محل دفن نويسندگان خصوصاً اهالی مطبوعات اشاره کردم.
در آن نوشته‌ها كه مفصلا‌ً در روزنامه اطلا‌عات چاپ می‌شد مكان و محل دفن تعدادی از روزنامه‌نگاران معروف را به خوانندگان معرفی كردم. محل دفن خطيب و روزنامه‌نگار معروف مشروطيت سيدجمال واعظ (پدر سيدمحمدعلی جمالزاده)، محل دفن شيخ احمد روحی‌كرمانی و ميرزا آقاخان كرمانی كه به عشق مشروطه بالا‌ی دار رفتند. هرچند سر اينان را با كاه انباشتند و به تهران فرستادند و جنازه اين دو نفر به اضافه خبيرالملك را در خرابه‌ای در بيرون تبريز زير آوار ديوار مدفون ساختند كه ظاهرا امروز محل آن معلوم نيست.
راجع به مقبره شيخ‌فضل‌ا... نوری و اينكه آيا در تهران دفن است يا چنانچه معروف است در قم و در مقبره‌ای كه هم‌اكنون به نام ايشان است دفن شده است نيز بايد گفت هرچند شيخ فضل‌ا... به لحاظ فقاهت خود و نام و آوازه شرعی در قالب روزنامه‌نگار نمی‌گنجد، اما لوايح شيخ در زمانه مهاجرت و تحصن در حرم حضرت عبدالعظيم از هر نوشته‌ای كه روزنامه‌های آن زمان می‌نوشتند پرخواننده‌تر بود. زمان نوشتن مطالب راجع به مقابر بزرگان، خصوصاً اهل قلم، تماس‌های مختلفی از طرف خوانندگان روزنامه اطلا‌عات با من گرفته شد كه اين كار را دنبال كنم و حتی به صورت دعوتی فراگير از مردم بخواهيم كه اگر از محل دفن بزرگان اين كشور خصوصاً اهل قلم اطلا‌ع دارند مرا ياری كنند. متاسفانه مسوولا‌ن روزنامه اطلا‌عات علی‌رغم محبت خود به من، ظاهراً صلا‌ح را در چاپ مطالبم در اين روزنامه نديدند و موضوع تعقيب آن مهم، به فراموشی سپرده شد. اما در بين نامه‌ها و تلفن‌ها به مطلب مهمی برخورد كردم كه محل دفن دو تن از نام‌آوران عرصه مطبوعات و قلم كه جزو نخستين شهدای اين وادی می‌باشند نيز پيدا شد. ميرزاجهانگيرخان مدير صور اسرافيل و ملك‌المتكلمين؛ دو نفری كه در جريان به توپ بسته شدن مجلس و واقعه باغشاه با مظلوميت تمام به قتل رسيدند و علی اكبرخان دهخدا، ديگر نويسنده صور اسرافيل با شعر زيبای خود - ياد آر زشمع مرده ياد آر - نام وی را در ادب فارسی تا ابد مخلد نمود.
در واقعه باغشاه نويسنده جسور ديگری به نام شيخ احمد تربتی، مدير روزنامه روح‌القدس، معروف به سلطان‌العلمای خراسانی هم شهيد شد و ظاهراً جسد وی را در چاهی انداختند و تا چند روز صدای ناله او از درون چاه می‌آمد، اما دوره استبداد صغير محمدعلی‌شاهی اجازه نداد كه چاه مورد نظر شناسايی شود و هم‌اكنون از محل دفن يا به چاه افكندن سلطان‌العلما بی‌خبريم.
متاسفانه در طرح توسعه بيمارستان لقمان‌الدوله ادهم، مقبره ملك‌المتكلمين و ميرزاجهانگيرخان صور اسرافيل در شرف نابودی است و توسعه پاركينگ اين بيمارستان، مقابر اين دو شهيد راه قلم را شايد تا امروز در خود فرو برده باشد (سال گذشته كه يكی از نوشته‌های من در روزنامه اطلا‌عات برنده لوح تقديری از طرف سازمان ميراث فرهنگی شده بود در حضور آقای رحيم‌مشايی رئيس سازمان ميراث فرهنگی خواهش كردم كه مانع نابودی مقبره اين دو شهيد شوند و مجدداً اين خواسته را تكرار می‌كنم.)
مساله گورستان و محل دفن اهالی قلم و نام‌آوران اين مرز و بوم هميشه با اما و اگرهايی روبه‌رو بوده است.
معروف است فردوسی بزرگوار را اجازه ندادند در قبرستان مسلمين دفن شود و فقيه شهر توس او را ثناگوی مجوسان دانسته بود و لا‌يق دفن در قبرستان مسلمين نمی‌دانست - البته می‌دانيم فردوسی شيعه بود، شايد از اين بابت كه رافضی است - بنابراين او را در باغ محل سكونتش در قريه ‌باژ دفن كردند كه امروز بنايی درخور مقام فردوسی درآن سر برآورده كه از باد و باران گزندی نمی‌يابد و شاعر محبوب اين سال‌ها، مرحوم مهدی اخوان‌ثالث هم در اين مكان دفن است.
حافظيه و سعديه هم بايد حكايت ديگری داشته باشند، چنانچه خواجوی‌كرمانی هم در دروازه شيراز معروف به تنگ الله‌اكبر مدفون است و بيت "تن خواجوی‌كرمانی به شيراز - به تنگ افتاده است الله‌اكبر" معروف است.
نظامی‌گنجوی در گنجه آذربايجان است، مولا‌نا در قونيه تركيه. تبريز اما از پيشگامانی است كه در گذشته مقبره‌الشعرا داشته و چه خوب كه تعدادی از بزرگان را در يك جا دفن كرده‌اند و امروزه از مكان‌های ديدنی شهر تبريز است.
مرحوم ظهيرالدوله كه از شاهزادگان قاجاری و از دراويش صاحبنام بود در دربند شميران مكانی را برای دفن بزرگان در نظر گرفت و امروزه تعدادی از بزرگان اهل قلم و هنرمندان در اين قبرستان غنوده‌اند. از شعرا، ملك‌الشعرای بهار، رهی معيری، ميرزاده عشقی، ايرج‌ميرزا، فروغ فرخزاد و تنی چند كه حضور ذهن ندارم و از هنرمندان داريوش رفيعی، موسی‌خان معروفی و گروهی ديگر. سال‌هاست به اين مكان سری نزده‌ام و اسامی ديگر بزرگان فراموشم شده. قبرستان ابن‌بابويه محل دفن بزرگانی همانند علی‌اكبرخان دهخدا و مسگرآباد نيز مدفن تعدادی ديگر است. هرچند حرم حضرت عبدالعظيم(ع) به لحاظ قداست مكانی پذيرای بزرگانی چند است، از ستارخان گرفته تا شاهان قاجار مانند ناصرالدين‌شاه.
با اختصاص بهشت‌زهرا(س) به عنوان قبرستان عمومی تهران، تقريبا دفن اموات در ساير قبرستان‌ها به ظاهر قدغن شد، مگر امامزاده‌های معروف كه اهالی و ساكنين محل به لحاظ سابقه سكونتی و علقه خانوادگی تا هنوز اجساد عزيزان خود را در اين مكان‌ها دفن می‌كنند. از دهه 40 به بعد گورستان بهشت‌زهرا(س) در كنار شهر تهران اكثر اموات، خواه عادی و خواه شناخته‌شده را در خود مدفون ساخت. نمی‌دانم اين فكر خوب از چه كسی بود كه قطعه‌ای را برای هنرمندان اختصاص دادند. هم‌اكنون قطعه هنرمندان در بهشت زهرا(س) از قطعات ديدنی و پررفت‌و آمد است. هرچند امامزاده طاهر در كرج ظرف اين چند سال توانست با توجه به دفن غلا‌محسين بنان، احمد شاملو و چهره‌های ديگر، رويكردی جديد را به محل دفن بزرگان و نام‌آوران بدهد. تعريف هنرمند با توجه به گستردگی دامنه هنر اين دغدغه را برای بسياری دارد كه چه كسی هنرمند است؟ سه‌شنبه هفته گذشته، سيدمهران قاسمی چهره هميشه خندان مطبوعات در اوج جوانی و ثمردهی، با سكته قلبی از ميان ما رفت. حضور پررنگ اهالی مطبوعات و تشييع جنازه باشكوه جوانی 30‌ساله را تا آن روز خيابان كريمخان زند به خود نديده بود؛ جوانی بی‌ادعا اما پرانرژی كه توانسته بود از انبوه مطالب بين‌المللی، درد واقعی جوامع توسعه‌‌نيافته را پيدا كند و هر آنچه می‌نوشت يا ترجمه می‌كرد همه از درد بود؛ از فلسطين گفتن و نوشتن كه امروزه به تفاخر تبديل شده تا نوشتن از درد فلسطين و ارائه راهكار. همه اين خوبی‌ها- هرچند با بداخلا‌قی رسانه‌های ديگر خصوصاً تلويزيون روبه‌رو شد- باعث گرديد اشك‌بار‌ترين تشييع جنازه اهالی خودجوش رسانه در سرمای چند درجه زير صفر دی‌ماه سال 86 در تهران شكل بگيرد. طرفه اينكه شهردار تهران دكتر قاليباف نه از باب شهردار بودن كه از نگاه مطبوعاتی به مرگ مهران قاسمی نگريست و آقای اسماعيلی مدير خبرگزاری مهر- فارغ از ديگر سمت‌های خود- از باب همدردی با اهالی قلم- سنگ‌تمام گذاشت و در آخر اين مهندس رضائيان مسوول بهشت‌زهرا(س) بود كه دوش به دوش احمد مسجدجامعی عضو شورای شهر- وزير سابق ارشاد- و نويسنده مطبوعاتی طرحی نو در‌انداختند و هديه‌ای به اهالی رسانه دادند كه نام خود را تا ابد مخلد نمودند. من‌بعد اهالی مطبوعات بی‌دغدغه از رنج بازماندگان در تهيه مكانی برای تدفين، می‌دانند قطعه‌ای در بهشت زهرا(س) است؛ يعنی روزی كه مقدر است و زنگ‌ها به صدا درخواهند آمد. يك گروه جنازه‌ای را مشايعت خواهند كرد و گروهی ديگر كه در خاك ماندگارند به بدرقه‌‌اش خواهند آمد، فراق وصالی وصف‌ناشدنی. نام مهران قاسمی تا ابد بر سردر اين قطعه- حال گو تابلويی نباشد- باقی خواهد ماند با آن خنده‌ای كه به همه بدی‌ها می‌خنديد. از آن پنجشنبه هر نويسنده روزنامه، حداقل اين دلخوشی را دارد كه در وقت مردن جايی برای آرميدن دارد؛ جايی كه دوستانی هم‌قلم- حتی نويسندگان بدقلمی كه بداخلا‌قی می‌كنند- در گستره‌ای به وسعت قطعه "اهالی رسانه" يا هر نام ديگری كه دوستان پسنديدند فارغ از تعلقات اين دنيا، در عالم برزخ با يكديگر همنوا خواهند شد. می‌ماند تشكری از احمد مسجدجامعی و نيز رضائيان مديرعامل سازمان بهشت‌زهرا(س)؛ هرچند كه هر روز با مردگان سر و كار دارد و بايد با ديدن هر روزه سياهی و مرگ از زيبايی‌ها دور باشد، كه چه زيبا ديدگاهی دارد. مدير بهشت‌زهرا(س) كه به يقين قلبی به لطافت قطرات اشكی كه دمادم در بهشت زهرا(س) می‌بارد، دارد، می‌گفت: اين شيوه قبرستان‌داری نيست؛ اول اموات را در بيابان دفن می‌كنند و بعد ما با همه سختی اين بيابان را مشجر می‌كنيم. شما بيابانی را در اختيار من بگذاريد، بعد از مدتی اين بيابان را به پاركی زيبا تبديل خواهم كرد. با طراحی و مهندسی خاص پارك- گورستان- آنگاه كه فضای بهشت زهرا(س) تكافوی دفن مردگان شما را نداشت، پاركی كه مهندسی قبرستان را از ابتدا در راه‌اندازی آن در نظر گرفته‌ايم پذيرای مردگان خواهد بود كه نه در بيابان كه در پاركی زيبا خواهند غنود.
مرگ مهران قاسمی، جوان 30 ساله پرانرژی مطبوعات كه به گفته آقای دكتر حق‌شناس مديرمسوول روزنامه اعتماد ملی، كوهی بود در دريا كه تنها نوك آن پيدا بود و همه استواری مهران، زمانی پيدا می‌شد كه اين كوه هميشه‌خندان را می‌شد تا سال‌های ديگر رصد كرد. مهران رفت تا اصحاب رسانه را صاحبخانه كند. او كه با همسرش- سارا- هر روز هزاران كلمه را توليد می‌كردند مالك سرپناهی نبودند اما همه اهالی رسانه را صاحب سرپناه كردند. مرگی چنين تاثيرگذار و ماندنی را به پدر، مادر، برادران و خانم معصومی و خانواده ايشان كه مظلوميت را از نام خود دارند تسليت می‌گويم.
(روزنا- وب سايت خبری اعتماد ملی)